DW Türkçe’nin Milletlerarası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) işbirliği ile yürüttüğü “Ormansızlaşma A.Ş. Araştırması”na (Deforestation Inc.) nazaran, ABD ve Avrupa Birliği (AB) tarafından uygulanan yaptırımlara karşın Myanmar’dan binlerce ton tik ağacı Türkiye ve Avrupa’ya girmeye devam ediyor. Resmi datalar üzerinden yapılan tahlile nazaran, askeri darbeden bu yana yaklaşık 45 milyon euro bedelinde kereste AB’ye girdi. Myanmar’dan gelen eserlere ambargo uygulamayan Türkiye’nin ise bu ülkeden ağaç ithalatı darbeden bu yana dört katından fazla arttı.
Araştırma kapsamında sızdırılan evraklara nazaran bu ithalatın yaklaşık dörtte biri ise tek bir şirkete ilişkin. Mehmet Cengiz’in idare heyeti lideri olduğu Cengiz İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş. Şirketin geçen yıl Myanmar’dan tek başına yaptığı tik ağacı ithalatı 3,2 milyon doları buluyor.
Myanmar’da siyasi rejimi vurmayı amaçlayan yaptırımlarda bir boşluk olduğuna dikkat çeken etraf ve insan hakları örgütleri, askeri cuntayı finanse eden kerestenin ortacılar üzerinden ihraç edilmediğinden emin olmak için özel düzenlemeler yapılması davetinde bulunuyor.
LÜKS YATLAR VE MOBİLYALARDA KULLANILIYOR
Kendine has özellikleri nedeniyle dünyanın en değerli ahşaplardan biri olan tik ağacı, lüks yatlar ve mobilyalar için aranan bir materyal. Myanmar’ın sık ormanlarında yetişen bu ağaç, on yıllar boyunca yavaşça büyüyor ve çok kıymetli bulunan tek tip altın kahverengi bir renk alıyor. ICIJ ve medya ortaklarının saha araştırmasına nazaran bir metrekare tik güverte 1000 euroya kadar mal olabiliyor. Lakin muhteşem yat işinde para bir sorun değil.
15 MİLYON HEKTARLIK ALAN YOK OLDU
Birleşmiş Milletler’e (BM) nazaran Myanmar 1990-2015 yılları ortasında neredeyse 15 milyon hektar ormanını kaybetti. Küresel Forest Watch’a nazaran bu alan Türkiye’nin bütün ormanlarından daha büyük.
Son yıllarda ise ülkeden satın alınan tik ağaçları, ormanların yok olma tehlikesinin yanı sıra bir diğer sorun daha içeriyor: Acımasız bir askeri rejimi finanse etmek. Bu nedenle bu ağaçlar artık “kanlı tik” olarak nitelendiriliyor.
Darbeden bu yana etraf kümeleri, ordunun döviz elde etmenin bir yolu olarak kereste satışlarına yönelmesi nedeniyle yasadışı ağaç bölümünde bir artış gözlemledi. Cunta ayrıyeten etraf aktivistlerini -ve ailelerini- gözlemcilerin yasadışı uygulamaların izlenmesini engellemek için tutukladı. Çatışma ve Etraf Gözlemevi’ne nazaran Myanmar’daki ormansızlaşma dünyanın çatışma bölgelerindeki en makûs çevresel tehlikelerden biri haline gelebilir.
YAPTIRIMLAR DEVREYE GİRDİ
Myanmar’daki askeri darbeden bu yana AB, İngiltere, Kanada ve ABD, cuntanın Myanmar’ın doğal kaynaklarının sömürülmesinden elde ettiği geliri sınırlamak hedefiyle devlete ilişkin işletmelere ve askeri cunta ile kontaklı bireylere yaptırımlar uyguluyor. Fakat kereste ticaretine yönelik yaptırımlar, ABD için yalnızca kamu monopolü Myanmar Kereste İşletmesi (MTE) ve MTE’nin çoğunluk payına sahip olduğu iştirakleriyle sonlu kalırken AB de listeye cunta irtibatlı birkaç kereste firması daha eklemiş durumda.
Çevre ve insan hakları kümelerinin raporları, Batılı hükümetlerin eforlarının Myanmar’dan doğal kaynak ticaretini durdurmak için kâfi olmadığını, zira alıcıların Myanmar eserlerini ortacılar vasıtasıyla kolay kolay elde edebildiğini söylüyor.
Avrupa Kurulu sözcüsü, ICIJ ve medya ortaklarının sorularına cevaben gönderdiği e-postada “Myanmar’dan kereste ithalatının üye devletlerin uzmanlarınca uzun müddettir tartışılan bir sorun olduğunu” belirterek “Komisyonun durumu daima olarak izlediğini ve “uygulama zorlukları” da dahil olmak üzere zorluklarla karşılaşıldığında (üye devletlerle) faal bir diyalog içinde olduğunu” söz etti.
47 MİLYON EURO’LUK KERESTE İTHAL EDİLDİ
ICIJ ve DW Türkçe’nin de ortalarında olduğu medya ortaklarının AB ve BM dataları üzerinden yaptığı tahlile nazaran, 2022 yılında yaklaşık 47 milyon euro bedelinde kereste AB ve ABD merkezli şirketlerce ithal edildi. Myanmar Ticaret Bakanlığı tarafından açıklanan istatistiklere nazaran ise askeri rejim, geçen yılın Nisan-Aralık devrinde orman eserleri ihracatından 106 milyon dolardan fazla kazandı. DW Türkçe ve başka medya kuruluşlarının görüştüğü kesim temsilcileri, yaptırımların kereste ihracatını büsbütün kapsamamasının bir boşluk yarattığını anlatıyor.
AB yetkililerinin Myanmar tikinin kökeninin emniyetli bir formda takip edilemediği istikametindeki bulgularına karşın, bölümdeki uzmanlar bu bulguların üye ülkeler için bağlayıcı olmadığını söylüyor. Kimileri hala Myanmar kerestesi ithalatına müsaade veriyor ve ithal edilen tik ağacının 2021 yaptırımları uygulanmadan evvel hasat edildiğini sav eden birtakım doküman cinslerini kabul ediyor. AB düzenlemeleri kerestenin yalnızca varış limanında denetlenmesine müsaade veriyor. Kereste AB pazarına girdikten sonra ise bir ülkeden başkasına sevk edilebiliyor.
İTALYAN ŞİRKETE 80 TONDAN FAZLA AĞAÇ
Eurostat bilgileri, Almanya, Belçika ve Hollanda üzere ülkelerin Myanmar’dan kereste ithalatında denetimleri sıkılaştırdığına işaret ederken İtalya, Yunanistan ve Hırvatistan üzere ülkelerde tam aykırısı bir tablo olduğu göze çarpıyor. Ormansızlaşma A.Ş. araştırması, AB uzmanları cunta denetimindeki piyasada kayıtların sağlam olmaması nedeniyle Myanmar tikine ait tüm sertifikaları geçersiz ilan etse de birçok Avrupa firmasının tonlarca Myanmar tik ağacı tedarik etmeye devam ettiğini ortaya çıkardı. Myanmar vergi dairesinden sızdırılan evraklara nazaran, Comilegno Srl isimli İtalyan şirketi, Nisan-Eylül 2021 tarihleri ortasında ülkeden 80 tondan fazla tik ithal etti.
Sektör temsilcilerinin ICIJ ve medya ortaklarına verdikleri bilgiye nazaran İtalyan yat güvertesi üreticileri ve kereste tüccarları, ortacılar vasıtasıyla Myanmar’dan tik eserleri ithal ederek bunları daha sonra öteki Avrupa ülkelerindeki müşterilere ihraç edebiliyor. Araştırma kapsamında IRPI Media’nın görüştüğü İtalyan Ormancılık Servisi’nden Yarbay Claudio Marrucci, İtalya’nın tik ağacına karşı hoşgörülü bir yaklaşımı olduğunu, zira bu ağacın ülkenin tekne sanayisi için çok kıymetli olduğunu söyledi. Marrucci, “Bu bir kabahat – fakat kuşların öldürülmesi kadar önemli bir kabahat olarak görülüyor” dedi.
TÜRKİYE’NİN İTHALATI DÖRDE KATLANDI
DW Türkçe’ye konuşan ve isminin zımnî kalmasını isteyen bir Türk tik ithalatçısı, İtalyan şirketlerinin kendisine ulaştığını ve Myanmar tikinin menşeini kâğıt üzerinde değiştirerek kendilerine satmasını istediklerini söyledi. “İtalyan şirketleri bu hususta çok agresifler” sözlerini kullanan ithalatçı, “Bize ulaştılar ve kâğıt üzerindeki Myanmar tikinin menşeini değiştirip kendilerine satmamızı istediler” diye ekledi. Myanmar’dan gelen eserlere ambargo uygulamayan Türkiye’de şirketlerin ahşap üzere gereçleri ithal etmeye devam etmesinin önünü açık.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun açıkladığı dış ticaret istatistiklerine nazaran Türkiye’nin Myanmar’dan ağaç ithalatı 2020 yılında yaklaşık 2 milyon 697 bin dolar iken askeri darbenin gerçekleştiği 2021’de tıpkı düzeylerde devam etti ve 2 milyon 654 bin dolar oldu. İthalat geçen yıl ise keskin bir artış göstererek 2022 sonunda 11 milyon 135 bin dolarla evvelki yılın dört katını geçti. Bu yılın ocak ayında yapılan ithalat ise tek başına 3 milyon 433 bin doları buldu.
DW Türkçe’ye konuşan tik ithalatçısı, İtalyan şirketlerinin baskısına boyun eğen hiçbir Türk şirketi bilmediğini söylese de araştırma kapsamında sızdırılan bir istihbarat raporu farklı bir olasılığa işaret ediyor. Rapora Myanmarlı bir tik ağacı üreticisi 2018 yılında Türkiye’ye giden tik ağacının son müşterisinin Avrupa olduğunu belirtti.
Öte yandan resmi bilgiler, Türkiye’nin 2022 yılında İtalya’ya birinci sefer tik ağacı ihraç ettiği gösteriyor. İtalya’ya ihraç edilen tik ağacının toplam kıymeti ise 498 bin 450 dolar. Bu sayı Türkiye’nin Myanmar’dan yalnızca birkaç yıl evvel yaptığı toplam ağaç ithalatına neredeyse eş kıymet. TÜİK’e nazaran Türkiye Myanmar’dan 2018’de 497 bin euro, 2019’da 1 milyon 184 bin euroluk ağaç ithal etmişti.
CENGİZ İNŞAAT’A 3 MİLYON EURO’LUK BEŞ FARKLI SEVKİYAT
Araştırma kapsamında incelenen dokümanlar ise Türkiye’den Cengiz İnşaat Sanayi ve Ticaret AŞ’nin Myanmar’dan tik ağacı ithalatında öne çıktığını gösteriyor. Sızdırılan ithalat kayıtlarına nazaran Cengiz İnşaat, 2022 yılında Myanmar’dan yaklaşık 3 milyon 176 bin 305 dolar pahasında tik ağacı ithal etti. Bu ithalat beş farklı sevkiyatla gerçekleşti.
Söz konusu ithalat sayısı Türkiye’nin geçen yıl Myanmar’dan yaptığı tik ağacı ithalatının neredeyse dörtte biri ederken darbe öncesi periyoda denk gelen 2020 toplam ithalatının yaklaşık yarım milyon dolar üzerinde.
Cengiz Holding İdare Konseyi Lideri Mehmet Cengiz, DW Türkçe’nin, bu boyuttaki tik ithalatının hangi maksatla yapıldığı, kelam konusu ağaçların iç piyasada mı kullanıldığı ya da yurtdışına ithal edilmesinin kelam konusu olup olmadığına dair sorularını yanıtlamadı.
Cengiz Holding, son yıllarda Türkiye’nin dört bir yanında gerçekleşen etraf tahribatının aktörlerinden biri olarak öne çıkıyor. Holding’in hayata geçirdiği inşaat, maden ve güç projelerine karşı şimdiye dek çok sayıda aksiyon yapıldı. Kamuoyunda anahtar teslim ihaleler, silinen vergi borçları ve teşviklerle bilinen Mehmet Cengiz, son günlerde ise sarsıntı bölgesine yaptığı 3 milyar TL bağışla gündeme gelmiş, ardından Resmi Gazete’de yayınlanan kararla Cengiz Holding’e bağlı Eti Alüminyum’a 3 milyar 10 milyon lira teşvik verilmesi tartışmalara neden olmuştu. (DW Türkçe)