Prof. Dr. Isabella Caneva | Lecce Üniversitesi
Mersin-Yumuktepe Ören Yeri, Birinci Çağ’da Kilikia ismini taşıyan bölgenin güney kıyısında, Kıbrıs’ın karşısında yer alır. Yer, yeniden de, Antik Kilikia’daki Roma Dönemi’nin klasik görünümünü değil, çok daha eski çağlara uzanan bir evreyi yansıtır: 9 bin yıllık müddet içinde oluşan arkeolojik yığıntı, 23 metre yükseklikte bir zirve görünümündedir. Zirvenin birinci katmanı, bölgenin, daha yakın bir kıyı çizgisiyle ve büyük bir kısmı şimdi oluşmayan Adana deltasıyla, görünüşünün farklı olduğu Antik Çağ’dan binlerce yıl öncesine tarihlenir. Yumuktepe’ye olan ilgi, yerin Neolitik’ten Bizans Dönemi’ne kadar oluşan ağır tabakalaşmasına olduğu kadar Anadolu ve Suriye ortasındaki kültürel bağın onu anahtar öğe yaptığı coğrafik pozisyonuna da bağlıdır. Yumuktepe, 1930’lu yıllarda, Yakındoğu’da saptanan ve hafriyatı devrin en ünlü arkeologları (Garstang, Childe, Gurney vb) tarafından yapılan birinci Neolitik ören yeridir. Daha sonra hafriyatlar 1993’te, evvel ortak idarenin (Prof. Dr. V. Sevin, İstanbul Üniversitesi; Prof. Dr. I. Caneva, Roma La Sapienza Üniversitesi) akabinde I. Caneva’nın (Lecce Üniversitesi) sorumluluğu altında, Dışişleri Bakanlığı (İtalya), Lecce Üniversitesi, Mimar Sinan Üniversitesi’nin mali katkıları ve Mersin’nin kamu ve özel kuruluşlarının takviyesiyle yine başlatıldı. İnterdisipliner formül ile yönetilen yeni devir kazılarında, ortaya çıkarılan hayvan kemikleri ve bitki kalıntıları üzerinde yapılan araştırmalar geçmiş devir ekonomik hareketlikler ve doğal etraf hakkındaki bilgilerimizi zenginleştirmiştir.
Neolitik yapılar
Mersin Neolitik Çağı, açıkça doğu kökenli olan bir habitat içinde, evcil hayvan ve bitki kullanımının en eski evraklarını sunar. Erken Neolitik (M.Ö. 7000- 6200) evresi mimarlığı, ahşap örgü ve balçıktan yapılmış, son devirde de taş basamaklarla desteklenmiş yapılardan oluşur. Yapılar dörtgen biçimdedir. Depolama alanları, yalnızca tabanını bulduğumuz, çakıl döşemeli ve çamur duvarlarının tabanı olan, baklagiller ve tahılların korunması için inşa edilmiş silolardan oluşur.
Değiş-tokuş ağı
Anadolu yaylası ile doğu bölgeleri ortasında kurulan bağlardaki değerli rolünü doğrulama açısından Yumuktepe’de, tıpkı vakitte, Orta Anadolu obsidyen aletleri ve çağdaş Suriye-Mezopotamya evresine has parlak siyah keramik, tekrar, Amuk Ovası, Güneydoğu Türkiye ve Suriye’deki Balık’ta bilinen tipte geometrik desenli mühür baskıları ortaya çıkarılmıştır. Orta Anadolu obsidyeni tüm Yakındoğu’da yaygındır ve Kilikia merkezlerinin, karmaşık ve geniş değiş-tokuş ağına çeşitli formlarda karışmış olmaları mümkündür, birkaç bin yıl sonra, bakır ve tunç personelliği eserlerinin, biçimlerinin ve teknolojilerinin sirkülasyonunda olduğu üzere. Mimari yapıların ehemmiyeti, Geç ve Son Neolitik (M.Ö. 5800) evrelerde giderek artar; buna karşılık köy, sonraki periyotlarda yöreye mahsus nitelik oluşturan bir akropolis ve teraslı yerleşim şemasına nazaran yapılaşır. Bu evrede, yerleşim içinde bir gömütlüğün varlığına sıkça rastlanır.
Toplu törenler
Geç Kalkolitik’e atfedilen ve M.Ö. 4500- 4300 yıllarına tarihlenen devirde zirvenin tüm yüzeyini kaplayan bir kerpiç platform bulunur. Ortalama iki metre yüksekliğindeki bu platformda, büyük bir merkezi oda ve yanlarda düzenlenmiş çok sayıda küçük odadan oluşan üçlü bir forma sahip büyük bir bina mevcuttur. Her ne kadar yapının yarısından biraz fazlası gün ışığına çıkarılmış olsa da, Ubeyd tipi üç odalı bir plan net olarak gözükmektedir. Merkez salon, duvarların ve çatının çöken enkazı altında kalmıştır ve rastgele bir alet yahut çömlek kalıntılarına rastlanılmamıştır. Buna rağmen, küçük yan odalarda, büyük ölçülerde gereç elde edilmiştir. Bunlar ortasında İran menşeli bir vazo ve bir mühür baskısı, uzun uzaklıklı ticari trafiğe ve mühürlenmiş kaplarla denetim edilen objelere işaret etmektedir. Buna ek olarak, küçük alanlarda, kullanıma hazır çömlek çökeltilerinde büyük ölçüde çanak-çömlek gereç birikmiştir. Çanak çömlek yalnızca bir aile bağlamı için çok derecede bol olmakla bir arada, birebir vakitte olağan koşullarda bir konut repertuvarını karakterize eden çeşitli formları da göstermemektedir: Esasen yalnızca iki tip vazo vardır, biri az sayıda büyük ebatlarda kaplar, oburu ise küçük boyutlarda birebir form ve büyüklükte, seri üretime sahip kâselerdir (en az 700). Bu olağandışı mevcudiyet, aile tüketimi yerine paylaşılmış/dağıtılmış yiyeceklerin yahut toplu merasimler için ziyafetlerin organize bir dağılımının önerilmesine imkân sağlar. Öz itibariyle, Ubeyd kültürünün üç odalı yapının tipik formu, burada uzun aralı ticaret ve ticari trafiğin denetimine işaret eden datalarla birlikte, bir aile seviyesinden daha çok sonraki binyılın merkezileşme yapılarına bir başlangıcını tabir eden arkaik bir merkezi ekonomiyi gösteren bir toplumsal tertip modeline işaret eder.
Mersin Büyükşehir Belediyesi’den kazılara dayanak: “Arkeopark için kararlıyız”
Mersin Büyükşehir Belediyesi, 9 bin yıllık geçmişe sahip Yumuktepe Höyüğü’nde yapılan kazılara takviye oluyor. Mersin Büyükşehir Belediye Lideri Vahap Seçer, “Yumuktepe’nin mevcut olumsuz şartlarından kurtulup Mersin’e yaraşır biz Arkeopark olması için kararlıyız” diye konuştu. Yumuktepe Höyüğü’nün olduğu bölgenin tarihini ortaya çıkarmak istediklerini belirten Lider Seçer şunları kaydetti: “Bu hususta her türlü imkânlarımızı seferber edelim. Belediye başkanlığı yalnızca yol yapmak, asfalt yapmak ya da bina yapmak, imar düzenlemeleri yapmaktan öte bir şey; kentin tarihine de sahip çıkmaktır. İşte onun için arkeoparkın imalini süratlendirelim. Lakin gel gelelim Türkiye’de de işler o kadar kolay yürümüyor. Müsaadeler, aksaklıklar, eksiklikler; daha evvel dostlarımızla, hocalarımızla bu hususta toplantılar da yaptık. Lakin Yumuktepe’nin o mevcut olumsuz şartlarından kurtulup Mersin’e yaraşır bir arkeopark olması için kararlıyız. Bunu da çok kısa bir müddet içerisinde vatandaşlarımıza olması gereken bir hizmet olarak sunacağımızın kelamını vermek isterim.”
Caneva’nın büyük emeği
“Yumuktepe deyince, 1968 yılından bu yana ülkemizde birçok hafriyatta emek vermiş, tahminen de hayatının büyük bir kısmını Anadolu’nun büyülü topraklarının gizemini ortaya çıkarmak için çalışmış bir kişi olan Isabella Caneva’dan bahsetmemek de büyük haksızlık olur” diyen Lider Seçer, “Isabella Caneva’nın Mersin’imizle tanışması 1993 yılına dayanıyor. Yumuktepe kazımız 1936 yılında İngiliz arkeolog John Garstang tarafından başlatıldıktan sonra ortada bir devir çalışmalar yapılmıyor. Gerisinden 1993 yılında İstanbul Üniversitesi Arkeoloji Profesörü Veli Sevin ile birlikte Isabella Hanım’la tanışıyor Mersin’imiz. Isabella Han’ımın verdiği emek, kentimize sunduğu katkı tıpkı vakitte bu kıymetli Yumuktepe hafriyatı ile ilgili medeniyetlere de bir ışık tutuyor” sözlerini kullandı.