Covid-19 pandemisine neden olan SARS-CoV-2 virüsünün Çin’de bulunan bir laboratuvarda yaşanan bir kaza sonucu dünyaya yayılmış olma ihtimali, pandeminin birinci günlerinden bu yana tartışılıyor. Son olarak hafta başında ABD Güç Bakanlığı bünyesinde çalışan bilim insanlarının hazırladığı saklı bir raporun ortaya çıkmasıyla bu tartışmalar tekrar alevlendi.
Geçtiğimiz günlerde Beyaz Saray’a ve kimi kıymetli Kongre üyelerine sunulan raporun detaylarını The Wall Street Journal dünyaya duyurdu.
Haberde Güç Bakanlığı’nın geçmişte virüsün kaynağı konusunda kararsız olduğu lakin bu raporun bulguları doğrultusunda virüsün kaynağının laboratuvar sızıntısı olmasının en güçlü ihtimal haline geldiği belirtildi. Raporu okuyan kaynakların gazeteye yaptığı açıklamaya nazaran ise Güç Bakanlığı, kararını “düşük güvenle” verdi.
The Washington Post’a konuşan bir yetkili, ABD’nin resmi halinin 2021 yılından bu yana değişmediğini belirterek, “Sonuç tıpkı: Özetle kimse gerçekte ne olduğunu bilmiyor” dedi.
ABD’li yetkililer Covid-19’un kökenlerine dair güncellenmiş bir değerlendirmenin bu yıl içinde tamamlandığını doğruladı. Raporun taze bilgilerin yanı sıra sekiz istihbarat kurumundan ve Ulusal İstihbarat Kurulu’ndan uzmanların yeni tahlilleri üzerine şurası olduğunu tabir etti.
Bir yetkili istihbarat kurumlarının virüsün insan eliyle üretilmiş ya da biyolojik silah olarak geliştirilmiş olmadığı noktasında hemfikir olduğunu belirtti ve ekledi: “‘Laboratuvardan çıkmış’la ‘insan eliyle üretilmiş’ birebir şey değildir. Laboratuvardan sızıntı olmuşsa bile, hala bunun doğal olarak ortaya çıkmış bir virüs olduğunu düşünüyorlar.”
Değerlendirmenin kesimi olan dokuz istihbarat kurumu ortasında yalnızca FBI, 2021 yılında pandeminin bir laboratuvar sızıntısıyla ortaya çıktığı sonucuna “orta güvenle” varmıştı. Güç Bakanlığı görüşünü değiştiren tek kurum oldu. Yetkililer CIA’in ve bir öbür kurumun net bir sonuca varmaya yetecek kadar delil olmadığı gerekesiyle kararsızlıklarını sürdürdüklerini de vurguladı.
RAPORU HAZIRLAYAN UZMANLAR MERAK KONUSU OLDU
Diğer yandan, raporu hazırlayan bilim insanlarının kim olduğu ve ABD Güç Bakanlığı’nın süreçteki rolüyle ilgili soru işaretlerine de neden oldu.
The Washington Post, Güç Bakanlığı’nın raporunun fizikten bilgi tahliline, genomikten moleküler biyolojiye farklı teknik alanlardan on binlerce bilim insanından oluşan ABD ulusal laboratuvar kompleksi içinden seçilmiş bir grup tarafından hazırlandığını yazdı.
Geçmişte Güç Bakanlığı’nda misyon yapmış bir yetkili, bakanlığın on binlerce bilim insanını bünyesinde barındıran teknik bir kurum olduğunu belirterek, “Sadece fizikten çok daha fazlası var. Kimyasal ve biyolojik uzmanlık kelam konusu. İstihbarata teknik bir açıdan bakabilme noktasında eşsiz bir fırsatları var” dedi.
Raporda bilim insanlarının isimleri yer almıyor. Lakin bu alanda faaliyet gösteren laboratuvarların ABD’nin nükleer silah programı kapsamında hayata geçirildiği ve çalışmalarını mutlak bir saklılık içinde yürüttüğü biliniyor.
Söz konusu bilim insanları ortasında “Z Division” olarak bilinen bir grup bilhassa dikkat alımlı.
The Washington Post’a konuşan ABD’li yetkililer, Z Division’ın, ülkedeki en bâtın ve teknik manada zorlayıcı soruşturmaları yürüttüğünü, odak noktasının da potansiyel güvenlik tehditleri olduğunu açıkladı. Ünitenin esas misyonunun kitle imha silahlarının takibi ve önlenmesi olduğu bilhassa de virüsler üzere biyolojik silahlara ait çalışmalara odaklandığı da bilinen az sayıdaki ayrıntıdan biri.
SOVYETLER BİRLİĞİ’NİN NÜKLEER PROGRAMINA KARŞI KURULDU
Amerikalıların pek birçoklarının bile varlığından haberdar olmadığı Z Division’ın kıssası ise epey enteresan.
ABD’de muhafazakâr tavrıyla bilinen haber mecmuası National Review’un muharrirlerinden Jim Geraghty, geçtiğimiz günlerde Güç Bakanlığı bünyesindeki bu araştırma laboratuvarını köşesine taşıdı.
Geraghty’nin aktardığına nazaran, Z Division’ın geçmişi Soğuk Savaş yıllarına uzanıyor. Hatırlanabileceği üzere Sovyetler Birliği’nin 1949 yılında nükleer bombayı patlatmasıyla, iki ülke ortasında bir silah yarışı başladı. Bu bağlamda ABD, 2 Eylül 1952 tarihinde California Üniversitesi Radyasyon Laboratuvarı, Livermore Kolu’nu hayata geçirdi.
Kullanıma kapanmış bir deniz kuvvetleri üssünde bulunan bu laboratuvar, kısa müddet içinde ABD’nin nükleer silahlarını geliştiren ve koruyan iki büyük devlet laboratuvarından biri haline geldi.
Diğer istihbarat kurumları, Sovyetlerin nükleer kapasitesine dair her şeyi bilmek istediğinden Livermore’daki bilim insanları durmaksızın çalışıyor, SSCB’nin gerçekleştirdiği atmosferik nükleer testleri ve toprak örneklerini tahlil ediyordu. Kurumun ismi 1971 yılında değiştirilerek Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı oldu.
Laboratuvarın yöneticisi Dr. John Foster, 1965 yılında istihbarat kurumlarıyla münasebetleri resmi seviyeye taşıdı ve Z Division’ı hayata geçirdi. Z Division’ın emeli Sovyet tehdidini anlayıp tahlil etmek ve istihbarat kurumları için inovatif teknolojiler geliştirmekti.
Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı tesisleri
KİTLE İMHA SİLAHLARININ ÖNLENMESİ ÜZERİNE ÇALIŞIYORLAR
Lawrence Livermore Laboratuvarları’nın 65’inci kuruluş yıldönümü anısına yayımlanan bir kitap sayesinde, laboratuvardaki bilim insanlarının SSCB’nin ve ilerleyen yıllarda Çin’in nükleer testlerine ait radyolojik örnekleri tahlil etmeyi sürdürdüğü ortaya çıktı.
Kitaba nazaran kurum bünyesindeki bilim insanları test edilen silahın atomik mi termonükleer mi olduğunu belirlemeye yönelik testler geliştirmiş, bilgiler toplamıştı. Kitapta kurumun 70’lerin ortalarında bir “proliferasyon (yayılma) izleme programı” başlattığı da vurgulanıyor ve şu ayrıntılara yer veriliyordu:
“Program birebir vakitte kimyasal, biyolojik, radyolojik, nükleer ve patlayıcı silahlara ait yeni ve gelişmekte olan terör tehditlerini evvelden görebilmek ve karşılığını verme fırsatını bulabilme için inovatif tahliller sunmaktadır. Z programı tıpkı vakitte öbür ülkelerin kitle imha silahı programlarını anlamak için çalışmakta, ABD’nin karşı proliferasyon kararlarına, siyasetlerine ve uğraşlarına bilgi sağlamakta ve başka devletlerin kitle imha silahlarıyla alakalı teknolojileri, gereçleri ve uzmanlığı elde etmesini önlemeye ya da bertaraf etmeye yardımcı teknoloji tahlilleri geliştirmektedir.”
2000’li yılların başlarında Livermore Memleketler arası Güvenlik Araştırmaları Tesisi için yeni bir bina inşa ettirdi. Teyit edilmiş olmamakla birlikte Z Division’ın çalışmalarını bu binada sürdürdüğü düşünülüyor.
CIA DOKÜMANLARI BİLE AÇIKLANIYOR ONLARINKİLER AÇIKLANMIYOR
Geraghty, Z Division’ın faaliyetlerinin CIA’den bile daha büyük bir saklılıkla yürütüldüğünü de belirterek George Washington Üniversitesi Ulusal Güvenlik Arşivi’nden William Burr ve Jeffrey T. Richelson’ın şu yorumunu aktardı:
“CIA, proliferasyonun önlenmesiyle ilgili tahlil çalışmalarının bir kısmının üzerindeki saklılığı kaldırdı lakin Güç Bakanlığı’nın nükleer kompleksi içindeki az bilinen fakat değerli Z Division ünitesi, çalışmalarının neredeyse hiçbirini kamuoyuyla paylaşmış değil.”
Gerçekten de Z Division’ın çalışmalarına ait kamuya açık kaynak bulmak hayli güç. Kapalılığı kaldırılmış az sayıdaki doküman ise (1998 tarihli Hindistan nükleer silah programı raporu ya da 1999 tarihli Pakistan nükleer silah programı raporu gibi) metinlerin değerli bir kısmı karartılmış olarak yayımlanıyor.
Ancak öteki istihbarat kurumlarına ilişkin evraklar Z Division’ın çalışmalarıyla ilgili de fikir veriyor. Örneğin bir evraka nazaran, ABD Dışişleri Bakanlığı 1978 yılında Z Division’dan Pakistan hükümetinin Memleketler arası Atom Gücü Kurumu’nun kontrolündeki Karaçi Nükleer Güç Santrali’ndeki atık hususları kullanarak ya da bâtın bir üretim reaktörü aracılığıyla plütonyum kullanarak bir nükleer silah geliştirme kapasitesini araştırmasını istemiş.
30 YILLIK ÇALIŞANI KURUMU BU TÜRLÜ ANLATTI
Z Division üzerindeki sır perdesini aralamaya yönelik en büyük gelişmelerden biri 2009’da yaşandı. 30 yıl boyunca ünite bünyesinde proliferasyon analisti olarak misyon yapan ve 2007’de emekli olan Fred Mackie, Z Division’ın başka kurumlardan farkını Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı’nın internet sitesinde yayımlanan röportajında şu sözlerle açıklıyordu:
“Biz, fizik, kimya, mühendislik, unsur bilimi, hesaplama, silah tasarımı, siyaset bilimi üzere birçok alandan analistlerin bir ortaya geldiği ve bir takım halinde çalıştığı tek yeriz. Proliferasyon tahlili yapboz birleştirmek üzeredir. Elinizde bir yapbozun modüllerinin bir kısmı vardır ve siz tüm fotoğrafın neye benzediğini tanım etmeye çalışırsınız.”
Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı’nın Washington’da bulunmamasının kendileri için bir avantaj olduğunu da kelamlarına ekleyen Mackie, “Biz günlük krizler içinde tükenmiyoruz, böylelikle büyük resme bakabiliyoruz. Uzun vadeli tahliller yapabiliyor, bir ülkeyi yıllarca takip edebiliyoruz. Bu sayede birçok muvaffakiyet kazandık” sözlerini kullanıyordu.
LIVERMORE LABORATUVARLARI KORONAVİRÜSLERİ ARAŞTIRIYORMUŞ
Z Division’ın faaliyetleri saklılıkla yürütülüyor lakin Livermore Laboratuvarları’nın çalışmalarına kurumun internet sitesinden ulaşılabiliyor. Uzun vakittir virüsler üzere biyolojik silahlar üzerine çalışan Livermore Laboratuvarları, 1963 yılında gen araştırmalarını da portföyüne dahil etti. Laboratuvar bünyesinde bulunan Biyobilimler ve Biyoteknoloji Ünitesi’nin geçmiş projeleri ortasında virüslerin kökenlerinin belirlenmesi, SARS, MERS üzere koronavirüslerin hayvanlardan insanlara bulaş yolları, taşınabilir virüs tespit teknolojileri, virüslerin hayvan konaklarda geçirdiği ender mutasyonlar, virüs gibisi partiküllerin havadaki hareketleri üzere başlıklar dikkat çekiyor.
90’lı yıllarda biyoterör tehdidi konusunda çalışmaya başlayan laboratuvarın uzmanları, 11 Eylül’den sonra gönderilen şarbonlu mektupların kökeninin tespitinde de kıymetli rol oynadı. Bir öteki deyişle ABD’de bakteri ya da virüs gibisi bulaşıcı patojenlerin kullanıldığı bir hücum kuşkusu olduğunda, güvenlik güçleri Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı’nın yardımına başvuruyor. Münasebetiyle Z Division’ın bulguları düşük inanç seviyesinde olsa da çok ses getirdi.
Bununla birlikte raporun ABD’nin resmi duruşunu değiştirip değiştirmeyeceğini vakit gösterecek. Önümüzdeki günlerde bu raporun ABD Kongresi’nde gündeme gelmesi ve tansiyonu yüksek tartışmalara bahis olması kesin görünüyor.
The Washington Post’un “Little-known scientific team behind new assessment on covid-19 origins” ve National Review’un “The Energy Department Lab Investigating Covid Knows What It’s Talking About” başlıklı haberlerinden derlenmiştir.