Gezginlere dört mevsim varlıklı keşif imkanlarıyla dolu yürüyüşler vaat eden Frig Vadisi’nin en çok merak ettiğim köşesi Ayazini Köyü’ne yanlışsız ilerliyorum. Etraf düzenlemeleri ve onarım çalışmalarıyla alternatif bir turizm merkezine dönüşen tarihi metropolis yerleşkesi, Afyonkarahisar’ın İhsaniye ilçesine bağlı Ayazini Köyü’nde beni bekliyor. Volkanik kaya yapısıyla dikkat çeken bölge, kutsal yerleri ve ticaret yolları üzerindeki pozisyonu nedeniyle Friglerden sonra Romalılar, Selçuklular ve Osmanlılar tarafından yerleşim alanı olarak kullanılmış. Köye uzanan ağaçlı yolun sol yanındaki kayalık yamaçlar, kol gücüyle oyulmuş irili ufaklı hücreleriyle dev bir arı kovanını anımsatıyor. Biraz ileride gözüme takılan levhada, 33 farklı ziyaret noktasını birleştiren bir rotanın başında olduğumu öğreniyorum. Frigya Karşılama Merkezi geride kaldığında Erken Bizans Devri kaya yerlerine ulaşıyorum. Frigya’nın kalbi Ayazini, koynunda sakladığı esaslı tarihin binlerce yıllık gizemini daha birinci bakışta hissettiriyor.
Sağlık dağıtan şehir
Biraz ileride, yolun solunda karşıma çıkan Meryem Ana Kilisesi, yekpare bir kaya blokuna oyulmuş kısımlarıyla az rastlanan bir Bizans yapısı. İnşasına 8’inci yüzyılda başlanan mabet, ismini kilisenin güney narteksinin (ana yere açılan giriş bölümü) doğusundaki kabartmadan almış. Monogram tekniğinde yapılmış bu nakşın ‘Tanrı Anası’ manasına geldiği tespit edilmiş. Güçlü bir akustiğe sahip kilisenin bir öteki değerli özelliği, giriş koridorunun duvarlarına kazınarak yapılmış Türk uzunluklarına ilişkin damgalar… Kayı, Afşar, Bayat ve Eymir üzere uzunluklardan kaldığı belirlenen bu enteresan işaretler, Anadolu’nun Türk hâkimiyetine geçtiği periyodun tanıklığını taşıyor.
Kilise çıkışı köye yanlışsız adımlarımı sıklaştırıyorum. Sırasıyla Nazlı Kilise, Aslanlı Mezar, Metropolis Katlı Yerleşimi, Kybele Kutsal Alanı, Açık Apsis, Nekropolis, Merdivenli Yer ve Sevgililer Şapeli’ni gördükten sonra görkemli bir açık hava müzesinin ortasında olduğumu fark ediyorum. Zihnimde Kapadokya’nın taş bölümü yerleşimi Ürgüp’ü çağrıştıran bu bölge, içinde barındırdığı sıcak su kaynakları sebebiyle tarihte ‘Şifalı Frigya’ olarak nam salmış. Yöredeki Gazlıgöl ve Hüdai kaplıcalarının mucizevi tesirinin tespit edilmesi, kulaktan kulağa yayılan bir söylenceye dayanıyor…
Efsaneye nazaran Frigya Hükümdarı Midas’ın kızı büyür, güzelleşir. Lakin zarafeti lisanlara destan genç kıza nazar bedel ve bedeninin her yerinde çıbanlar çıkar. Ülkenin bütün doktorları seferber olsa da durum beyhudedir. Dünyalar hoşu prenses, her geçen gün çirkinleşir. Çıbanların verdiği acı da genç kızın aklını oynatmasına yol açar. Ağlaya-inleye kendini yollara vurur. Yüreği kızının acılarından yanan Kral Midas, peşine gözcülerini takar. Prenses döner dolaşır, Ayazini yakınlarına gelir. Otların ortasında yerden fışkıran bir memba görür. Atar kendini suya, kana kana içer. Bir anda suyun bedenine değdiği yerlerde bir farklılık hisseder. Büyük bir ferahlık yaşayınca vücudunu çimlerin üzerine bırakıverir. Derin bir uykuya dalar. Uyandığında çıbanları kurumuştur. Prensesin düzgünleştiğini anlayan gözcüler, onu hükümdara götürürler. Kral Midas, kızını eskisi üzere sağlıklı görünce çok şaşırır ve sorar: “Söyle, seni kim güzelleştirdi?” Eski hoşluğuna süratle kavuşan prenses “Beni birisi değil, ülkende çıkan bir su iyileştirdi” der. Bunun üzerine Midas, bu suyun herkese sıhhat vermesi için buraya bir hamam yapılmasını emreder. İşte Gazlıgöl, o gün bugündür insanlara sıhhat dağıtır.
Dünyanın birinci apartmanı
Köyün girişindeki geniş meydana yaklaşırken bu coğrafyanın insanlığa bahşettiği efsanevi Kral Midas’ın, ‘fabl’ denen hayvan masallarıyla ünlü Ezop’un ve flütüyle Frig dağlarında çala-oynaya dolaşan yarı insan-yarı keçi Marsiyas’ın kıssalarını geçiriyorum aklımdan… Farklı uygarlıklardan miras tarihi ve kültürel izlerin iç içe geçtiği Ayazini, kendine has mistik ve dingin atmosferiyle ziyaretçilerini mitolojik anlatıların bir kesimi olmaya davet ediyor. Pekala, bize varlıklı bir kültürel miras bırakan Frigler kimdi?
Büyük göçler sonucu bölgeye yerleşen Frigler, MÖ 9’uncu yüzyılın başlarından itibaren Eskişehir, Kütahya, Ankara ve Afyonkarahisar’ın büyük bir kısmını kapsayan güçlü bir devlet kurdular. Friglerin bilinen birinci hükümdarı Gordios’tu. Gordios’un vefatından sonra oğlu Midas tahta çıktı. Bu devirde Frigya Krallığı, Kızılırmak’ın batısında kalan topraklarda karar sürüyordu. MÖ 700’lü yıllara gerçek, Doğu Anadolu’ya giren Kimmerlerin saldırısı sonucu güçlerini yitirdiler. Bugün kullandığımız birçok müzik aletinin mucidi olan Frigler, ‘Şirinler’in şapkasına ilham veren başlıktan ‘fibula’ ismi verilen çengelliiğne ye dek pek çok eşyayı insanlığa kazandırmış. Dünyanın birinci apartmanı da onların armağanlarından biri olmuş. Bu bilginin doğruluğu konusunda kapsamlı bir araştırmam olmasa da yapının sol yanındaki büyük panoda bu türlü yazıyor. Avdalaz Vadisi’nin girişindeki bu devasa kaya bloku, primitif bir apartmana dönüştürülmüş. 3 bin yıllık geçmişe kapı aralayan bu çarpıcı yerleşim alanının bilgi panosunda Kral Midas’ın kızının Gazlıgöl’de güzelleştikten sonra burada hayatını sürdürdüğü, dünyanın birinci alaturka tuvaletinin de burada kullanıldığı belirtiliyor. Meydanın tek enteresan yapısı bu apartman değil. Köyün girişinin sol yanındaki yamacı süsleyen kayalar da oyularak günümüz apartmanları üzere geniş hacimli yerleşim yerlerine dönüştürülmüş. Civardaki kaya mezarları da ayrıyeten görülmeli.
Gün yavaş yavaş ağarıp etrafımdaki hayalet kayalıkların saman sarısı rengini kızıla boyarken meydandaki heykele dalıyor gözlerim. Efsane Kral Midas’ın sırrını kuyuya fısıldayan Frigyalı berberi betimleyen bu yapıtın yanı başında “Midas’ın kulakları eşekkulakları” kelamını tekrarlayıp bu büyülü coğrafyaya veda ediyorum.