KAMİL EŞFAK BERKİ
Sultan ve Kraliçe: sürprizlerle dolu,toplumumuzda sezgisi yaşanan ama sahih bilgi eksikliğimiz yüzünden vakitle ezikliğe yol açan muğlaklık karşısında bizi dingin yaşamaktan kendimizi kurtaracak, akademik şuur eseri bir metin. Çekingenlikle yazılmadığı için, insanları aydınlatma vaadiyle kandırıp, sonuçta yeniden karanlıkla yüz yüze bırakan cinsten değil. Kapansın artık bu ülkede geçmişine hakaret edilen o süreç.
Buradan İngiltere’nin kendi denetiminde saydığı ülkeler üstüne gölgesini salarak ilerlemeye mahzur olmak stratejisini mercek altına almak hem hak hem görevdir. Müteveffa kraliçe II. Elizabeth, ülkemizi üç kez ziyaret ettiydi: 1960, 1971 ve 2008’de. Üç ziyaret de darbeler ertesine denk gelmemiş midir? Evet öyledir… Karşımızda duran gerçeği görmeden geçemeyiz değil mi?
AKADEMİK TEMAYÜLLER ÜZERİNE
Kuşkusuz,tarih karşısında sonluluk, dahası: “kısıt-lı-lık” bütün ülkelerin başının derdidir. Şu anda hususumuz olan “tarihteki” İngiltere de bu kederden azade sayamaz kendisini. Lakin Brotton düğümleri bir bir çözmüş, bundan beş asır evvel de devletlerin cevval olduğunu düşündürüyor bizi. Osmanlı’nın dış siyasetinin ne yaman olduğunu görüyoruz. Tahminen kötüleme elemanlarının bir kısmı kendine gelebilecektir.
Akademik dürüst bakış deyince kelamı Marshall G.S. Hodgson’dan hariç tutmak olmaz. Onun Dünya Tarihini Tekrar Düşünmek isimli yapıtı bir çığır açmıştır. “Medeniyet İncelemelerinde Tarihî Sistem kısmı şöyle başlar: “Mevcut yaklaşımları olduğu üzere kabul etmekte sakınca görmeyen bir akademisyen, inceleyeceği hususların seçimini haklı göstermekten ve hasebiyle kendi görüş açısının doğruluğunu ispatlama eforundan yakasını kurtaramaz. Bu türlü bir gayret, bilim adamı kimliği altında onun tavrını ortaya koyacaktır. Şayet bu problemlerde bir fikir birliği olmuş olsaydı, bu akademisyen başkalarıyla hemfikir olurdu. Neyse ki, günümüzde tarih tetkiklerine ve İslam araştırmalarına birbirinden bütünüyle farklı bakış açıları rehberlik etmektedir.” /A.g.e.5 Medeniyet İncelemelerinde Tarihi Yöntem/Medeniyet “incelemeler” penceresi açılınca, bir de 16.asırdaki de İngiliz devlet aklını gözden geçirmekte fayda olabilir. Sanki o yıllarda Londra’da taht iniş çıkışlarında Doğu’ya bakışta psikolojideydi sorusu.
Buckingham Fas Sultanı’yla ittifak aramış. Kudretli Osmanlı’ya da can atışları.. Bağlantılar giderek hareketleniyor. İngiltere koyu bir yalnızlık içersinde.. İspanya Akdeniz’e bırakmıyor.. Günümüzde de ortalarında bir Cebelitarık iddialaşması sürüp gitmektedir.
AKDENİZ’E AÇILAN TÜCCARLAR
İngilizlerde “adaya hapsolmuşluk” hissi, biraz da korkusu anlaşılır bir şey. Brotton Fas’a Türkiye’ye yelken açan tacirleri didik didik incelemiş. Belirli ki devlet aklı gelişkindir. Bu akılda Lordların hissesini hesaba katmalıyız. Lordlar Kamarası’nın bu simaları bilgili oldukları kadar entelektüel olmalarıyla bilinirler. Lordlar yazdıkları yapıtlarla tesir sahibidirler. Bir de şu var: Londra belediye liderinin unvanı Lord Mayor olduğu Kraliçenin vefatında basında geçti.
8. asırda kral Offa vaktinde basılan sikkede İslam kelime-işehadeti bulunduğu bilinir. Yeni jenerasyon Britanyalılar bundan haberli mi sanki?..
Protestanlık ağır basınca Devlet Roma’ya cephe alır. Yalnızlığı da göze almalarıdır bu. Hollandalılardan bir kent satın alırlar: ismine ‘yeni’ York diyeceklerdir.
TÜCCAR ELÇİLİK DE YAPIYOR
Kanuni’den sonra Sokollu üzere üstün bir sadrazam sayesinde az yanlışlık yapılıyor. Bretton; “Londra Türkleşiyor” kısmından sonra nihayet “Sherley Ateşi”ne getiriyor vurgularını. Kalın bir esrar perdesi diyebiliriz: Elizabeth evresinin son yıllarında bir Sir Anthony Sherley çıkıyor. Muharrir onun için uygun şeyler yazmamış: berbata çıkan ismi, İngiltere’nin İslâm dünyasıyla kurduğu ilgilerle irtibatlı istek ve tehlikelerin simgesi haline gelmiş bir şövalyedir bu Sherley.
“Kral James”in tahta çıkışı ve Sherley’in Venedik’ten kovuluşuyla birlikte yeni periyot düşünceli görünüyor. Yeni kral ne İranlılarda ne de Osmanlılarla ittifak kurmakla ilgileniyor. Bretton der ki: “[Sherley’in] maceraları o kadar acayipti ki Shakespeare onun hakkında bir oyun yazmaya gerek bile duymamıştı” der Brotton. Bu odak noktası onuncu kısmın finalinde; Sherley, zenginlik ve yükselme maksadıyla, o da çeşitli Müslümanlar eliyle güçlü olma umuduyla Doğu’ya gitmiş ancak öykünün sonunda düş kırıklığına uğrayıp yerinden yurdundan olmuş, yaban ellerde artık yurdunun neresi olduğunu bile bilmez hale gelmiş bir yabancı olup çıkmıştı.” İki asır sonra 1888’de Scott Surtees diye bir rahip kim bilir kaç rivayete yol açmış Asıl Muharrir kim konusunda bir kitap da o çıkarıyor. Bakın ne: [Mezar Taşı Gün Yüzüne Çıkarılmış Stratfordon-Avonlu William Shakespeare ve Oyunların Bilinmeyen Kalmış Yazarı] O merak daima vardır lakin Sir Francis Bacon’ın yazdığı kanaati süreçte galip gelmiştir. Biz dahil bütün dünya buna inanır haldedir. Brotton ise yeni birşey atmış oluyor ortaya. Brotton’un asıl müellif adayı öteki. Demin üstte ismi geçen Anthony Sherley!? Britanya halkları alışık olabilir çeşitli savlara tahminen lakin Yeryüzündeki Şekspirseverler incinebilirler doğrusu. Art planda ne karanlıklar var ki asıl muharrir takma isim kullanmış, kim bilir tahminen de onu buna devlet ismine bunu buyurmuşlar… Bir taşla iki kuş, kirli adama tertemiz bir isim: Adeta edebi bedelinin üstüne bir de esrarengizlik bulutu…
Ben kendi hisseme Amerikalılar William’ı kısaltıp Bill demeye bayılırlar… Neden Shakespeare’e Bill demiyorlar diye sorardım kendime. Bir gün hispanik bir Amerikalı şairin şiirinde gördüm: Bill! diye sesleniyordu şiirdeki kuş!
İSTİHBARATÇI TEMSİLCİLER ÇAĞI
İngiliz devleti kimseleri ürkütmemeye itina göstererek başladığı yükseliş zamanında azim ve kararlılığını müşahade etmemizi sağlayan bu monografinin sonunda yer alan Kaynakça da kendi değerini sergilemektedir. Elizabeth bölümündeki hassasiyetlerin vakit içinde yerini salt sömürgeciliğe bıraktığını ve insancıllığın ikinci planda kaldığı, diğer kavim ve cilt renklerinin çok acılar çektiğinin acıklı tablosu kalıyor geriye. Emperyalizmin reisliğine soyunmanın ihtirası durmuyor ve Yeni Üstün Güçler insanlığı hak etmediği bir nükleer akıbete sürüklüyor dedirtiyor. Bunlar daima Batı Uygarlığı yüzünden. Ancak “Kaderin de üstünde bir baht vardır” dedirten Hakikat ve Adalet daveti boşuna değildir. Vico’nun dediği çok manalıdır: İnsanlık başlangıçta şiir halinde konuşuyordu…