Seçimden sonra iktisat düzelecek mi? Erdoğan Türkiye’yi 2033 yılına kadar yönetebilir mi? AB’ye vizesiz girmek mümkün olacak mı? ve öbür birçok soru…
ERDOĞAN SEÇİMİ KAYBEDERSE PARLAMENTER SİSTEM’E DÖNÜLECEK Mİ
Cumhurbaşkanlığı yarışındaki dört adaydan sırf Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye’nin başkanlık sistemiyle yönetilmesi gerektiğini düşünüyor.
Fakat Kemal Kılıçdaroğlu, Muharrem İnce yahut Sinan Oğan’ın cumhurbaşkanlığı seçimini kazanması durumunda parlamenter sisteme geçişin bir garantisi yok.
Bunun nedeniyse, cumhurbaşkanlarının ülkenin idare halini değiştirme yetkisinin bulunmaması.
Ülkenin idare halini değiştirmek için anayasada değişiklik yapılması gerekiyor.
Bunu yapabilmek için de TBMM’deki milletvekillerinin üçte ikisinin, yani 400’ünün bu tarafta bir düzenlemeye “Evet” demesi gerekiyor.
Şu anda Meclis’te AKP’nin 285, MHP’nin 48 ve BBP’nin 1 olmak üzere Cumhur İttifakı’nın 334 milletvekili bulunuyor.
Parlamenter Sistem’e geçiş için Cumhur İttifakı dışındaki tüm partilerin uzlaşması durumunda bile bu sandalye sayısının 334’ten 200’e düşmesi gerek.
BBCTURKÇE’nin haberine nazaran Anayasa değişikliği yapabilmek için bir öbür yol da halk oylamasına gitmek. Ancak bir anayasa değişikliğini referanduma götürebilmek için vekillerin beşte üçünün (360 vekil) takviyesi gerekiyor.
Bunun içinse Cumhur İttifakı’nın sandalye sayısının 334’ten 240’a düşmesi gerek.
Aksi takdirde (Cumhur İttifakı içindeki partilerden birinin Parlamenter Sistem’e dönmeye karar vermesi haricinde) Recep Tayyip Erdoğan seçimi kaybetse bile kazanacak aday Türkiye’nin Parlamenter Sistem’e geçmesini sağlayamayabilir.
SEÇİMDEN SONRA İKTİSAT DÜZELECEK Mİ
Bu sorunun cevabı, seçimi hangi adayın kazanacağına ve uygulayacakları siyasetlere bağlı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2018’de seçildiği günden bugüne geçen yaklaşık 5 yılda
Dolar 4,59 TL’den 19,32 TL’ye,
Resmi enflasyon yüzde 15’ten yüzde 50’ye,
Gıda fiyat endeksi 413’ten 1848’e yükseldi.
Erdoğan’ın bu devrinde iktisat idaresi çalkantılı bir seyir izledi. Hazine ve Maliye Bakanları ve Merkez Bankası Liderleri daha evvel görülmemiş bir sıklıkta değişti. AKP iktidarındaki birinci 15 yılda Maliye Bakanlığı’nda sadece üç isim bulunurken, 2018’deki seçimin akabinde Hazine ve Maliye Bakanlığı olarak değiştirilen bu kurumun başında beş yılda üç farklı kişi yer aldı.
Göreve getirilen Erdoğan’ın damadı Berat Albayrak Kasım 2020’de, yerine getirilen Lütfi Elvan ise Kasım 2020’de istifa etti. Şu anda bu koltukta Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati oturuyor.
Benzer bir biçimde 2002-2018 ortasında sadece dört liderin vazife yaptığı Merkez Bankası’nın idaresinde de 2018’den bu yana dört farklı isim yer aldı. Cumhurbaşkanı Erdoğan 2019, 2020 ve 2021 yıllarında Merkez Bankası liderlerini misyondan aldı.
Daha ortodoks iktisat siyasetleriyle (faizlerin enflasyonu dizginlemek için yükseltildiği, Merkez Bankası’nın fiyat istikrarına öncelik verdiği politikalar) başlayan periyot, Türk lirasının süratli paha kaybı sonrasında Yeni İktisat Modeli ismi verilen, işgücünün ucuzlatılması sayesinde dış ticaret açığının azalmasını uman bir iktisat modeline geçildi.
Fakat bu modele geçildikten sonra geçim derdi arttığı üzere, dış ticaret açığı da rekor kırdı.
Seçim öncesinde ekonomik sıkıntıların artmasının akabinde, seçimin kazanılması durumunda Erdoğan’ın iktisat idaresini eski Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’e bırakacağı sav edildi.
Fakat son beş yılda yaşananlar nedeniyle Mehmet Şimşek’in ismi de piyaslara kâfi inanç vermedi.
Son beş yılda yaşananlar nedeniyle Erdoğan ve AKP’nin seçimi kazanması durumunda iktisadın izleyeceği seyri varsayım etmek yahut ekonomik vaatlerini bu sefer gerçekleştirip gerçekleştiremeyeceğini kestirmek kolay değil.
Millet İttifakı ise iktisatta ortodoks siyasetlere dönüleceğini söylüyor.
Bu ittifakın seçimden zaferle çıkması durumunda faizlerin artırılması ve enflasyonu düşürmeye öncelik verilmesi daha yüksek ihtimal.
Bazı yabancı bankalar seçimi kim kazanırsa kazansın TL’nin paha kaybedeceğini öngörürken, kimileri da Kemal Kılıçdaroğlu’nun kazanması durumunda TL’nin paha kazanacağını düşünüyor.
Kılıçdaroğlu, seçimi kazanması durumunda yurt dışından büyük ölçüde direkt yatırım getirme vaadinde bulunuyor.
Türkiye’ye AKP iktidarının birinci yıllarında yüz milyarlarca dolarlık yabancı yatırım yapılsa da 2015’ten sonra yatırımlar azaldı.
Seçimden sonra direkt yatırımların artması da iktisadın toparlanmasına yardımcı olabilir.
SEÇİMİ KAZANIRSA ERDOĞAN’IN 2033’E KADAR TÜRKİYE’Yİ YÖNETMESİ MÜMKÜN MÜ
Recep Tayyip Erdoğan’ın bu seçimde üçüncü kez cumhurbaşkanlığına aday olması tartışmalara yol açmıştı.
Bunun nedeni ise Anayasa’da bir kişinin iki kez cumhurbaşkanı olabileceğinin yazması.
Fakat Yüksek Seçim Heyeti, Erdoğan’ın birinci cumhurbaşkanlığının parlamenter sistemde olduğunu belirterek, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde de iki sefer aday olabileceğine karar verdi.
Böylece Erdoğan’ın, seçimi kazanması durumunda Türkiye’yi 2028’e kadar yönetmesinin önü açıldı.
Fakat bu mühletin beş yıl daha uzama ihtimali de var.
Anayasa, bir cumhurbaşkanının ikinci devrinde Meclis’in erken seçim kararı alması durumunda o cumhurbaşkanının üçüncü kez aday olabileceğine hükmediyor.
Bu durumda Erdoğan seçimi kazanır ve 2028 başında Meclis erken seçim kararı alırsa, o seçimi de kazanıp 2033’ün birinci aylarına kadar cumhurbaşkanlığına devam etmesi mümkün.
Bu da, 2003’te başbakan olan Erdoğan’ın 30 yıl boyunca ülkeyi yönetmiş olacağı manasına geliyor.
MECLİS’TE HİRBİR İTTİFAK ÇOĞIUNLUĞUNU SAĞLAYAMAZSA NELER OLABİLİR
Bu, ittifakların yasa çıkarmasını zorlaştıracak ve ittifaklar ortası diyalog gerektirecek bir duruma yol açabilir.
Şu anda Meclis’te Cumhur İttifakı’nın 34 sandalyelik bir çoğunluğu bulunuyor.
Öte yandan anketler, Cumhur İttifakı’nın oylarının bir evvelki seçime nazaran düşebileceğini gösteriyor.
Bu durumda bu ittifakın Meclis’teki çoğunluğunu kaybetmesi mümkün.
Millet İttifakı’nın ise bugün 174 milletvekili var.
TBMM’de çoğunluğu sağlamak için bu seçimde bunu neredeyse iki katına çıkarmaları gerekecek. Bunu başarıp başaramayacaklarını ise bilmiyoruz.
Bu yüzden TBMM’de hiçbir ittifakın çoğunluğa sahip olmadığı bir dağılım mümkün.
600 sandalyeli Meclis’te Cumhur İttifakı’nın 260, Millet İttifakı’nın 260, Emek ve Özgürlük İttifakı’nın da 80 sandalyesinin bulunduğu bir senaryoyu düşünelim.
Bu durumda rastgele bir yasa çıkarmak için en az iki ittifakın bir ortada hareket etmesi gerekecek.
İttifakların hazırladıkları yasa teklifleri için öbür ittifakları ikna edemeseler bile, rakip ittifaklar içinden birtakım partileri kendi yanlarına çekmeye çalışma ve rakip ittifaklara da bu halde ziyan verme ihtimalleri de mevcut.
CUMHURBAŞKANI SEÇİLEN KİŞİNİN İTTİFAKI MECLİS’TE ÇOĞUNLUĞUNU SAĞLAYAMAZSA NELER OLABİLİR
Bu, ülkenin idaresini zorlaştırabilecek bir senaryo.
Yeni sistemde cumhurbaşkanının temel haklar ve siyasi haklar dışında pek çok mevzuda kararname çıkarma yetkisi bulunsa da, TBMM’nin de tıpkı hususta farklı bir yasa çıkarıp o kararnameyi etkisiz hale getirme ihtimali var.
Anayasa’da “Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı kararlar bulunması halinde, kanun kararları uygulanır” cümlesi yer alıyor.
Böylesi bir durumda cumhurbaşkanlığını kazanacak kişinin çıkaracağı kararnamelerin, kendi ittifakının dışında öteki ittifaklar tarafından da takviye görmemesi durumda TBMM tarafından kısa müddette kadük hale getirilmesi mümkün.
Öte yandan cumhurbaşkanının da TBMM’nin onayladığı kanunları veto etme yahut Anayasa Mahkemesi’ne götürme yetkisi bulunuyor.
Bu da, birebir senaryoda TBMM’nin yasa çıkarmasını zorlaştırabilir.
Bu, son iki cumhurbaşkanı periyodunda, içinden geldikleri partinin iktidarda olması nedeniyle çok uygulanmayan bir yetkiydi.
Fakat Erdoğan ve Abdullah Gül öncesi periyotta Ahmet Necdet Sezer bu yetkisini sıklıkla kullanmıştı.
O devir, cumhurbaşkanının veto ettiği maddelerin tıpkı biçimde imzalanıp geri gönderilmesi durumunda yasa Resmi Gazete’de yayımlanıyordu.
Yeni sistemde ise veto edilen yasalar için üye sayısının salt çoğunluğu gerekecek. Bu da 301 milletvekili manasına geliyor.
Milletvekillerinin TBMM’de her vakit bulunmaması nedeniyle birçok yasa 301’den az oyla kabul edildiği için, böylesi bir durumda vetonun yasamayı zorlaştırıcı tesiri olacak.
İKTİDAR DEĞİŞİRSE TÜRKİYE AVRUPA BİRLİĞİ’NE ÜYE OLABİR Mİ AB’YE VİZESİZ SEYAHAT MÜMKÜN MÜ
Türkiye’nin Avrupa Birliği (AB) üyeliği için yürütülen müzakereler AKP iktidarının birinci yarısında süratli ilerlese de ikinci yarısında neredeyse durma noktasına geldi.
Mevcut uyuşmazlıklar sırf üyelik sürecini değil, vizesiz seyahatten Gümrük Birliği güncellemesine kadar pek çok hususun önünü tıkadı.
İktidarın değişmesi durumunda AB-Türkiye münasebetlerinin nasıl değişebileceğini, Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Avrupa Birliği uzmanı Prof. Emre Gönen’e sorduk.
AB ÜYELİĞİ
Millet İttifakı’nın Ortak Siyasetler Mutabakat Metni’nde “Avrupa Birliği’ne tam üyelik gayemiz doğrultusunda bu sürecin diyalog, adalet ve eşitlik çerçevesinde tamamlanması için çalışacağız” sözleri yer alıyor.
CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu da seçim sürecinde büyükelçilerle düzenlenen iftar yemeğinde AB’nin yeni fasıl açmasını beklemeden tüm yasal ıslahatları hayata geçireceklerini açıklamıştı.
Öte yandan AB üyeliği, sırf Türkiye’deki iktidarın kararıyla ilerleyebilecek bir süreç değil.
Müzakerelerin ilerlemesi için hem AB’nin hem de AB üyesi ülkelerin bu mevzuda istekli olması gerekiyor.
AB ile müzakere başlıklarının bir kısmı Kıbrıs Cumhuriyeti tarafından 15 yıl evvel dondurulmuştu.
Prof. Emre Gönen, AB’nin 2006’dan beri Türkiye’ye ayrımcılık yaptığını ve Türkiye’deki demokratik standartların “bu kadar yerlerde sürünmesinin” temel nedenlerinden birinin de bu olduğunu söylüyor.
PEKİ YENİİ BİR İKTİDARLA BU DURUM DEĞİŞEBİLİR Mİ
Prof. Gönen “AB’nin müzakereleri canlandırmak isteyeceğinden çok fakat çok şüpheliyim” diyor.
Muhalefetin kazanması durumunda yapacağı ıslahatların Türkiye’de toplumu rahatlatmak yahut yabancı yatırım çekmek için değerli olduğunu söyleyen Gönen, “AB’nin bu gelişmeler karşısında kendi prensiplerine uygun biçimde davranmayacağı konusunda önemli kaygılarım bulunuyor” tabirlerini kullanıyor.
PEKİ ÖBÜR TÜRLÜ BİR İVME YAKALAMASI İHTİMALİ YOK MU
Gönen, ABD Lideri Ronald Reagan’ın SSCB ile nükleer görüşmelerde söylediği “It takes two to tango” (Tango için iki kişi gerekir) kelamıyla cevap veriyor:
“Tahmin edebileceğiniz üzere, heyecan yaratacak yeni bir ivme, yeni umutlar yaratılabilmesi için, her iki tarafın da siyasi irade sahibi olması gerekmektedir.
“Garip olan, Türkiye’de son 10 yılda AB üyeliğine olan dayanağın azalması değil, bu dayanağın hala sürmesi ve değerli bir oranda insanların umutlarını çerçevelemesidir. Bunun temelinde hayat standartları, özgürlükler, toplumsal hukuk devleti üzere hasretler yatmaktadır.
“Türkiye’de iktidara gelmesi mutasavver yeni bir hükümet, bilhassa yargı bağımsızlığı, istikrar ve denetleme düzenekleri, ademi merkeziyet konularında adımlar atarsa bunun Türk halkına kesinlikle çok olumlu etkileri olur.
“AB ise, Türkiye’yi daima görmek istediği ‘misafir gelmesinden hoşlanılmayan uzak akraba’ kategorisine itmiş bulunuyor. Bu bağ aralığını de büyük ölçüde kurumsal hale getirdiği için, ilgilerin yeni bir ıslahat süreci ile eski havasına bürünmesi bana çok beklenen gelmiyor.
“Büyük hayal kırıklıklarının yaşanacağı yeni bir periyoda yakın olmamız daha mümkün görünüyor.”
VİZESİZ SEYAHAT
Schengen bölgesine vizesiz seyahat ise Türkiye ile AB’nin 2013 yılında imzaladığı muahedede bulunan 72 kriterin yerine getirilip getirilmemesine bağlı.
Türkiye bu kriterlerden 66’sını süratle yerine getirirken geriye kalan altı kriter konusunda bir adım atmamıştı.
AB’nin Türkiye’den talepleri ortasında muhalifleri tutuklamaya yönelik kullanıldığı için eleştirilen Terörle Uğraş Kanunu’nun değiştirilmesi, Ferdî Dataların Korunması Kanunu’nun AB standartlarına çıkarılması, yolsuzlukla gayret için tedbir alınması üzere adımlar var.
Prof. Gönen, AB’nin toprakları işgal altındaki Gürcistan ve Ukrayna vatandaşlarına bile vizesiz seyahat imkanı tanındığını, olağanda üyelik müzakeresine başlayan ülkelere de bu hakkın verildiğini belirtiyor ve Türkiye’nin durumunun değişmesinin, AB seviyesinde bir siyasi irade değişikliğine bağlı olduğunu vurguluyor:
“Türkiye, 72 kriter değil 172 kriteri yerine getirse dahi, AB seviyesinde hiç bir siyasi irade, güzel niyet ve tutum değişikliği gerçekleşmediği sürece vize mecburiyeti, tarife dışı bir pürüz oluşturma fonksiyonunu sürdürecektir.”
GÜMRÜK BİRLİĞİ GÜNCELLEMESİ
1996 başında yürürlüğe giren Gümrük Birliği, Türkiye’nin AB üyeliğine ekonomik yakınlaşmayı düzenleyecek süreksiz bir adım olarak görülürken, AB üyeliğinin gerçekleşememesi nedeniyle 27 yıldır ekonomik ilgilerin omurgasını oluşturur oldu.
Fakat buna yönelik tasarlanmamış olması, Gümrük Birliği’nin kimi açılardan güncellenmesi gereksinimini doğurdu. Güncelleme teşebbüsleri ise son yıllarda Türkiye ve AB’nin gitgide uzaklaşmasıyla ilerleyemedi.
Emre Gönen 2006 sonrası Türkiye-AB ilgilerinin kötüleşmesiyle birlikte Gümrük Birliği’nde yaşanan sıkıntıların çözümsüzlüğe terk edildiğini belirtiyor.
Gelecekte AB, ABD ve Japonya’nın tek bir dev pazara dönüşebileceğini aktaran Gönen, “Uzun vadede Türkiye’nin oluşacak bu inanılmaz dinamiğe ve sisteme dahil olması yaşamsal değeri haizdir. Gümrük Birliği çağdaşlaşması ismi altında, bu sisteme daha yeterli entegre olmak Türkiye’nin en önde gelen maksadı olmalıdır. Umarım AB hiç değilse bu bahiste Türkiye’nin önünü kesmeye uğraş etmez” diyor ve ekliyor:
“Bütün bu gelişmelerin yanı sıra, Ukrayna Savaşı yüzünden Rusya Federasyonu’na uygulanan ticari ambargoya da daha fazla taraf olması için Türkiye’ye ve yeni hükümetine önemli baskı uygulanması, bunun ‘Gümrük Birliği modernizasyonu’ için bir ön şart olarak masaya konması telaşını de taşıyorum.”
SEÇİMDEN SONRA SÜRİYE İLE ALAKALAR GELİŞEBİLİR Mİ
Suriye’de iç savaşın başladığı 2011’den sonra kesilen ilgiler son devirde yavaş yavaş tekrar kuruluyor.
İstihbarat teşkilatı liderlerinin görüşmesiyle başlayan süreçte savunma bakanları ve dışişleri bakan yardımcıları da bir ortaya geldi.
Fakat siyasi görüşmeler bundan üst düzeylere geçmedi.
Bunda, Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’ın Türkiye’deki seçimleri beklemeyi tercih etmesi ve seçim öncesi Cumhurbaşkanı Erdoğan’a siyasi bir muvaffakiyet sağlamak istememesinin tesirli olduğu yorumları yapılıyor.
Öte yandan CHP önderi Kılıçdaroğlu daha evvelki söyleşilerinde iktidara gelince Esad’la görüşeceklerini söylemişti.
Kılıçdaroğlu ayrıyeten Şubat ayındaki sarsıntıların akabinde Esad’a bir taziye mektubu gönderdi.
Memleket Partisi başkanı Muharrem İnce de cumhurbaşkanının Esad’la görüşmesi gerektiğini belirtmiş, Aralık ayındaki bir programda “Esad’a mektup yazdım lakin bana yanıt vermedi” demişti.
Bu durumda, iktidara kim gelirse gelsin Suriye ile görüşmelerin devamını bekleyebiliriz.