Uluslararası Türk Akademisi ile Moğol Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü iş birliğinde Moğolistan’ın Ötüken bölgesinde yürütülen bilimsel hafriyat çalışmaları sonucunda Göktürk Devleti’nin hükümdarları Bilge Kağan ve Kül Tigin’in babası İlteriş Kağan’ın külliyesi ile yazıtı keşfedildi.
Moğolistan’ın başşehri Ulan Batur’da mevzuyla ilgili düzenlediği basın toplantısında konuşan Milletlerarası Türk Akademisi Lideri Darhan Kıdırali, 2019’da Moğolistan’ın Arkeoloji Enstitüsü uzmanlarıyla Ötüken bölgesindeki Nomgon ovasında ortaklaşa başlattıkları hafriyat çalışmalarının muvaffakiyetle sonuçlandığını söyledi.
Kazı çalışmaları sonucunda Bilge Kağan ile Kül Tigin’in babası İlteriş Kağan’ın külliyesi ve yazıtını keşfettiklerini kaydeden Kıdırali, “Anıt metninden elde edilen bilgilere dayanarak, Nomgon külliyesinin Göktürk Kağanlığını yine canlandıran Kül Tigin ve Bilge Kağan’ın babası İlteriş Kutluk Kağan’a ithaf edildiği sonucuna varılmıştır. Ayrıyeten bu külliye, ‘Türk’ isminin birinci kere geçtiği Göktürk devrinin en eski yazılı anıtı olarak kabul edilmektedir” dedi.
12 SATIRLIK ESKİ TÜRK YAZISI BULUNUYOR
Kıdırali, batıdan doğuya oval biçimde inşa edilen külliyenin toplamda 49 metrekare alandan oluştuğunu belirterek, “Külliyenin etrafına hendek kazılmış ve buradan toprak yığılarak bir kale inşa edilmiş. Külliyenin batı tarafında, alanın ortasına delikli taştan bir küp (sunak), taştan insan figürleri, iki yavrusu olan aslan heykeli ve iki koyun heykeli bulunmaktadır” tabirini kullandı.
Bunun yanı sıra külliyenin kapısında 51 balbal taşın sırayla yerleştirildiğini kaydeden Kıdırali, bunlar ortasında 5 balbal taşından Aşina ailesine ilişkin “dağ keçisi” sembolünün tespit edildiği bilgisini paylaştı.
Kıdırali, ayrıyeten külliye içinde bir ibadet yerinin olduğunu kanıtlayan tuğla kalıntıları ile patika üzerine serilen kil kaplamanın da bulunduğunu lisana getirerek, şöyle devam etti:
“İbadet yerinin önünde yazıtın üst kısmı ve kaplumbağa halindeki temeli keşfedildi. Bulunan yapıtın iki yüzünde 12 satırlık eski Türk yazısı, üçüncü yüzünde ise eski Soğd yazısı bulunmaktadır. Keşfe katılan bilim adamları, anıtın metninden ‘Tanrı’, ‘Türk’, ‘Kutluk’, ‘Tümen’ üzere bir dizi söz tespit etti.”
“İLTERİŞ KAĞAN ANITI, ORHUN ANITI ÜZERE GÖKTÜRK DEVLETİ İÇİN KIYMETLİ BİR ANIT”
Kıdırali, İlteriş Kağan’ın Nomgon külliyesinin genel olarak oğulları Bilge Kağan ve Kül Tigin’in anıtlarına benzediğini söyledi.
Nomgon’daki İlteriş Kağan yazıtının üst tarafında bedeni ejderha formunda iki kurt başı simgelendiğini belirten Kıdırali, “Taspar Kağan, Bilge Kağan, Kül Tigin ve öbür anıtların zirvesine de bu çeşit kağanlık simgeleri olan ejderha biçimli kurt başlı bir formun çizildiği bilinmektedir. Nomgon anıtının, Orhun anıtları üzere Göktürk devleti için değerli bir anıt olduğu anlaşılmaktadır” değerlendirmesini yaptı.
TÜRK DEVLETLERİNDE TANITIMI YAPILACAK
Kıdırali, Memleketler arası Türk Akademisi olarak Nomgon hafriyat sonuçları ile ilgili bilimsel kitap hazırlayacaklarını ve tanıtımını ise tüm Türk devletlerinin başşehirlerinde yapmayı planladıklarını belirterek, “Moğolistan’daki Göktürk devrine ilişkin anıtların hafriyatları gelecekte de devam edecek” diye konuştu.