Seray Şahinler – Anadolu’nun en kadim medeniyetlerinin geçtiği yollardan, gün doğmadan yola çıkıyoruz. Karanlık ve sıkıntı dönemeçler, binlerce yıl öncenin heybetli duruşuyla heyecanımızı artırıyor. Dağların eteğindeki taşlar Asur, Pers, Kommagene’nin sırlarını fısıldıyor güya. Nemrut Dağı’nın eteklerine geldiğimizde zorluk derecesi katlanıyor; saat 05.00 ve ağustosun ‘soğuğunda’ yaklaşık 20 dakika zirveye tırmanıyoruz. Nemrut’un heykelleriyle selamlaştıktan sonra yüzlerce kişi, epey sessiz hâlde, bir hayatın doğumunu bekler üzere güneşin doğuşunu bekliyor. Güneş süratle yüzünü gösterdiğinde ise Kommagene’nin tarihini, medeniyetini, geleneklerini, gücünü anımsatacak, nereden gelip nerede durduğumuzu hatırlatacak 2. Kommagene Bienali’nin açılışına ortak oluyoruz.
Nihat Özdal’ın yöneticiliğinde, Macar sanatçı Istvan Erös’ün küratörlüğünde gerçekleşen 2. Kommagene Bienali bu yıl Nemrut’ta yapılan gün doğumu aktifliğiyle başladı. Sabahın erken saatlerinde evvel “geçmiş biziz, biz geçmişiz” dedirten Moğol sanatkarlar Ulziibat Enkhtur ve Onongua Enkhtur etkileyici bir performansa imza attı. İkili coğrafyanın rahmet sembolü pirinç ve bulguru tabiata geri bırakarak izleyicileri de performansa dahil etti. Akabinde şairler şiir okudu.
Yaşamı tekrar kurmak
Adıyaman’da sarsıntının izleri, acıları taze. Kommagene Bienali de kentle gönül bağını bu yıl “İyileşmek” temasıyla güçlendiriyor. 6 Şubat 2023’te meydana gelen sarsıntının yaralarını sarmak için konuk sanatçı programıyla Adıyaman’da iki ay kalan sanatkarlar, yıkıma ve geride kalanların yeni hayat inşasına referans veren işlere imza atmış. Kâhta Kalesi, Nemrut Dağı, Karakuş Tümülüsü, Cendere Köprüsü, Adalar ve Perre Antik Kenti’nde yer alan işler ‘hep birlikte iyileşmek’ üzerine heyeti. Birçok işte enkazdan kalan modüllerin kullanıldığını görüyoruz.
Arjantinli sanatçı Guillermo Anselmo Vezzosi, “Kara sanatı” isimli Kâhta Kalesi’nin girişinde yer alan işinde zelzelenin açtığı açık yaraları düzgünleştirmek için bir tedavi öneriyor. Sanatçı kale önündeki çalıların ortasına yaydığı renkli ve metrelerce kumaşa halktan aldığı yazılı iletileri yerleştirmiş. Kumaşlardaki çatlaklar, akıllara binalardaki çatlakları getirse de doğuş daveti yapıyor. Narin Turanlı ise sarsıntıyla tekrar başlayan hayatları yastık metaforuyla yorumlamış; “Uyandığımız Yerden” (Beni en çok etkileyen bu söz oldu) isimli çalışma, her sarsıntının akabinde gelen dayanıklılığı, ömrü yine kurma eforunu, güzelleşmenin dağınıklık içinde yeni bir nizam aramanın bilinmeyen bir inanç yarattığını söylüyor.
Her şeye rağmen
Rukiye Peyzo’nun ahşap kapı yüzeyine montelediği 40 farklı kapı kulpu felaket sonrası bir ortaya gelen insanları temsil ederken, Başak Karakoyun’un kale kapısındaki defne yapraklı “Yeniden Doğuş” heykeli ‘her şeye rağmen’ sorunsalının insanlık tarihinin değişmeyen denklemi oluğunu vurguluyor.
Bienalin sarsıcı çalışmalarından biri Karakuş Tümülüsü’ndeki Romanyalı sanatkarlar Kinga Kovacs ve Erno Endre Gergely imzalı “Temel”. Birinci bakışta enkazlardan zihinlerde kalan incecik beton demirleri çağrıştırıyor. Bir binanın temelini anımsatan yerleştirmenin ortasında havaya hakikat uzanan merdivenler sunak görünümünde. Bu merdivenler Tanrı’ya hakikat manevi bağı sembolize ediliyor. Sanatçı ikilisi dört sütunun tabanına taşları yerleştirerek ‘güçlü temeller’e de gönderme yapıyor.
Perre Antik Kenti’nde yer alan Mustafa Duymaz imzalı “Adıyaman Çağdaş Sanatlar Müzesi” bienalin en ilgi çeken işlerinden biri… Enkazdan çıkan pencereleri kullanarak 60 metrekarelik alana yerleştirilen iş, anılar ve yaşanmışlıklara, durumlara tanıklık eden pencerelerin akabinde ‘umuda’ bakıyor.
Düşmeyi, kalkmayı, yaralanmayı ancak en kıymetlisi ‘iyileşmeyi’ ve ‘omuz vermeyi’ en düzgün bilen ülkemizde, 2. Kommagene Bienali, sanatın gücüyle ‘iyileşme’ daveti yapıyor.
Bienal, 9 Kasım’a kadar ziyaret edilebilir.
İki bin yıllık vasiyet
Bienal Yöneticisi Nihat Özdal: “Birçok yerde bienal yapılıyor, biz zelzelede yıkılmış, yok olmuş bir kentte yaptık. Sanatkarlar üretimlerini burada yaptılar, lokal ustalarla çalıştılar. Önemli manada zorlandılar zira kentin zanaatkârları kenti yine kurmakla uğraşıyor. Bu süreçte farklı diyaloglar kuruldu, geçmiş yıllarda buraya gelen sanatkarlar, sarsıntıdan sonra ülkelerinde Adıyaman ile ilgili takviye kampanyaları başlattı. Bu yıl işlerimizin birden fazla açık havada, gezmesi sıkıntı. İki bin yıl evvel Kommagene Hükümdarı Antiokhos ‘Ben öldükten sonra her ağustosta sanatkarlar gelsin ve çok hoş ağırlansın’ diye vasiyet vermiş. Biz de dünyanın en eski devam eden sanat geleneğini sürdürmeye çalışıyoruz.”