İZMİR – 1999 mahallî seçimlerinden beri çok sayıda siyasi kampanyada vazife alan siyasal bağlantıcı Ali Sabuktay, İntegral Araştırma Şirketi’nin 2021 yılı Kasım ve Ekim aylarında yaptığı saha araştırmaları ve derinlemesine görüşmelerin verilerinden yararlanarak İzmir seçmeni hakkında bir profil çalışması yürütüyor.
Koyuyla ilgili Gazete Duvar’a değerlendirmelerde bulunan Sabuktay, YETERLİ Partili seçmenin kendi partisinin kurumsal yapısını, vilayet ve ilçe örgütlerini tanımadığını ve onlarla ilgilenmediğini belirtti: GÜZEL Parti’nin şu an için takım partisi değil, önder partisi…
‘EVRENSEL TALEPLERİ OLAN GENÇLER İÇİN GÜZEL PARTİ DEMODE KALIYOR’
Ege Bölge’sinde kamuoyu araştırmaları yapan İntegral Araştırma’nın Kasım ve Ekim 2021’deki bilgilerle kentteki seçmen kümelerini tahlil ettiniz. Son periyotta YETERLİ Parti oy oranları istikametinden en çok tartışılan parti. Hem derinlemesine görüşme notlarından hem de araştırma datalarından yola çıkarak İzmir Yeterli Parti seçmeninden bahsedebilir misiniz?
Tabii başlarken bir noktaya değinmek gerekiyor. Her ne kadar araştırmaların kainatı bir kentle sonlu olsa da aslında bir tıp tipolojiden kelam ediyoruz. İzmir seçmenine odaklanıldığında, seçim geceleri haritada kırmızı lekeyle gördüğümüz oy verme davranışı üzerine de bir şeyler söylemiş oluyoruz. Yani İzmir seçmenin tercihleri, belirli hudutlar dahilinde birçok yerleşimin seçmen davranışı için de ipucu sağlayabilir.
İYİ Parti 2018 seçimlerinde İzmir’de yüzde 11’e yakın oy aldı, araştırmalarda 2021’nin son aylarında oyu yüzde 14 kadarken Haziran’da yüzde 17’ye ulaştığını görüyoruz. Yani genelde olduğu üzere İzmir’de de bir yükselme eğilimi var ancak o denli sıçrama denilecek radikal bir artış da gözükmüyor. Kırsal ilçelerde daha fazla oy aldığını biliyoruz. Bayan bir genel lideri olmasına karşın seçmenlerinin üçte ikisi erkek. Bu durum biraz ideolojisiyle, biraz da MHP’nin içinden çıkan bir parti olmasıyla ilgili. Gençlerden ve 60 yaş üstünden az oy alıyor, ana seçmen kümesi 35-60 yaştakilerden oluşuyor. Atatürkçü seküler çizgide lakin üniversal talepleri de olan gençler için GÜZEL Parti biraz demode kalıyor. Bu kesim İzmir’de genç seçmenin çoğunluğunu oluşturuyor ve yükle CHP’ye yöneliyor. Akşener’in bu zaafın farkında olduğunu, son vakitlerde bilhassa gençlerle bağlantı kurmaya çalıştığı anlaşılıyor. Lakin burada irtibatla çözülemeyecek kadar yapısal bir problem var güya. UYGUN Parti’nin çekirdek kimliği daha çok 90’larda politize olan kesitlerin kıymetlerine, ideolojisine sesleniyor.
Kasım araştırmasında, 24 Haziran’da UYGUN Parti’ye oy veren seçmenin yüzde 70,2’si tekrar UYGUN Parti’ye oy vereceğini, yüzde 11’i kararsız olduğunu, yüzde 9,6’sı CHP’ye, yüzde 4,4’ü AK Parti’ye oy vereceğini belirtmiş. Kararsız seçmenin değerli bir kısmı, UYGUN Parti ile CHP ortasında kararsız. Bulgular, DÜZGÜN Parti’nin içinden çıktığı MHP’ye oy kaybetmediğini, CHP ile ortasında bir oy geçişliliği olduğunu ve 24 Haziran seçmenini büyük oranda koruduğunu gösteriyor.
Ali Sabuktay ‘CHP İLE ÂLÂ PARTİ ORTASINDA SEÇİMDEN SONRA BİR REKABET YAŞANACAK’
Peki, sizce GÜZEL Parti kimlerden oy alıyor?
İYİ Parti’nin CHP’ye verdiğinden daha fazlasını aldığı anlaşılıyor. Ayrıyeten AK Parti’den ve biraz da MHP’den geliyor. DÜZGÜN Parti kurulurken MHP’den en az beş puan oy almıştı. Artık iki puan kadar daha alıyor, böylelikle İzmir’de MHP oyu yüzde 4’lere iniyor. YETERLİ Parti İzmir’de daha da genişlemeyi hedefliyorsa, CHP’ye oy veren seküler merkez seçmenin bir kısmını, AK Parti’den kopanları ve birinci sefer oy kullanacak gençleri kendine çekmeli. Bunun için de Akşener üzerine kurulan bir yapıdan, parti örgütlerinin de devrede olduğu bir yapıya geçmesi, seküler seçmeni uzaklaştıracak yönelimlerden uzak durması ve biraz gençleşmesi gerekiyor. Haziran araştırmasındaki yüzde 13 olan kararsızların dağılımı da bu argümanı dayanaklar nitelikte; kararsızların dörtte biri, CHP ile GÜZEL Parti ortasında kararsız olduğunu belirtiyor. Bunların ekseriyeti bir evvelki seçimde CHP’ye oy vermiş. Gelecekte ne olacağını bir yana bırakırsak, kararsızları kazanabilirse bugün UYGUN Parti’nin CHP’den yaklaşık dört puan daha alması mümkün. Alışılmış aksisi de mümkünlük dahilinde, bu seçmen tekrar CHP’ye dönebilir. İzmir üzere seküler merkez seçmenin yüklü olduğu kıyı bölgelerinde CHP ile UYGUN Parti ortasında seçime kadar örtük, seçimden sonra açık rekabetin yaşanacağını söyleyebiliriz. Bütün okumalar bize tıpkı şeyi söylüyor: Seküler seçmen özelinde CHP ile ÂLÂ Parti ortasında bir kesişim kümesi var. Hem iki parti için hem de yeni seküler partiler için burası bir ‘yaşam alanı’.
‘İYİ PARTİLİLERİN BİRÇOK ANLADIĞIMIZ MANADA ‘’SİYASİ’ DEĞİL’
Araştırma sonuçlarına nazaran ÂLÂ Parti İzmir seçmeni siyasetle ne kadar ilgili ve siyasi görüşleri hangi çerçevede?
Ocak ayı sonunda yirmi dört YETERLİ Parti seçmeniyle yapılan derinlemesine görüşmenin tutanaklarını inceleme imkanı buldum. Görüşmelerden yararlanarak bir şeyler söyleyebilirim. UYGUN Partililerin birçok anladığımız manada “siyasi” değil, bir kısmı geçmişte siyasetle ilgilense de artık ilgilenmediğini belirtiyor. Siyasi gelişmeleri ya toplumsal medyadan ya da FOX TV, Halk TV, KRT üzere televizyon kanallarından denk geldikçe izliyor, siyasetle ilgisini medyaya yansıyan haberler ve bilhassa Akşener’in performansı üzerinden kuruyor.
Hepsinin ortak özelliği ‘Atatürkçü’ olmaları. Bu sıfatın yanına bir kısmında ‘milliyetçilik’ de ekleniyor. Biraz evvel değindiğim üzere, İzmir’de UYGUN Parti iki ana kaynaktan seçmen ediniyor. Birinci kümeyi partinin kuruluşu esnasında MHP’den kopan seküler milliyetçi seçmen ile geçmişte DYP, ANAP, GP üzere partilere oy vermiş ancak yolu AK Parti ve MHP ile de kesişmiş merkez sağ seçmen oluşturuyor. İkinci ana küme ise, son yıllarda UYGUN Parti’ye yönelen laik, Cumhuriyetçi CHP’li seçmen. Bugün için hem oy gerilemesi hem iki parti ortasındaki negatif kimliklenme nedeniyle MHP’den geçişler azalmış durumda. YETERLİ Parti’ye yeni seçmen kısmen AK Parti’den ve daha da fazla evvelden CHP’ye oy verenlerden geliyor. Kendini Cumhuriyetçi, Atatürkçü olarak tanımlayan ve YETERLİ Parti’ye oy vermeyi düşünen Dilek’in kelamları bu kümeye âlâ bir örnek oluşturuyor: “Zamanında Ecevitçiydik daima, o parti taraflarına kullanıyorduk. Sonra da CHP’ye oy kullandık” diyerek siyasi seyahatini anlatıyor. Dilek istisna değil, bu seçmenlerin tipik bir özelliği de ideolojik pozisyonlarının kişisel olmaması, çoklukla aileden aktarılması.
‘KADINLAR AKŞENER’İ BİR ROL MODEL OLARAK GÖRÜYOR’
Bu bireyler neden ÂLÂ Parti’yi tercih ediyor, UYGUN Parti’de ne buluyor?
Bu soruya kısaca, Akşener’i buluyorlar diye karşılık verebilirim. Hepsinin ortak paydası, oy verdikleri partiden memnuniyetsiz, arayış içinde ve Erdoğan aykırısı beşerler olması. Eski partilerinden ya vazgeçmişler ya vazgeçmek üzereler. Bir manada Akşener onların kederine derman oluyor. Akşener’i ‘milleti için’ rahatından vazgeçip yola düşen ‘kahramanın yolculuğu’ arketipine uygun kıymetlendirdikleri anlaşılıyor. Ona bir kıssa yakıştırıyorlar. Ama, farklı seçmen kümelerinin Akşener’de buldukları da biraz farklılaşıyor.
MHP’den GÜZEL Parti’ye yönelenler için Akşener’in geçmişi, şimdiki performansı ve milliyetçiliği daha belirleyici. MHP’den kopuşlarında AK Parti ile yakınlaşmanın yarattığı hayal kırıklığı tesirli olmuş ve Akşener’i kendilerini tanımladıkları Atatürk milliyetçiliğinin adresi olarak görüyorlar. Namık’ın “Zaten MHP de artık bitti, AK Parti’nin yanaşması oldu” kelamları, içinde bulundukları durumu açıklıyor. Merkez sağdan gelenler için önderin güvenilirliği ve YETERLİ Parti’nin çoğulculuğu öne çıkıyor. Akşener’i öbür başkanlara nazaran “daha güvenilir” buluyorlar ve ANAP’taki ‘dört eğilim’e dayanan çoklu yapının GÜZEL Parti’de tekrar doğduğuna inanıyorlar, Akşener’i samimi buluyorlar.
CHP’den gelenler için Akşener’in önder özellikleri ve CHP’nin şu anki idaresine olumsuz bakış en önemli nedenler ortasında. “Kılıçdaroğlu’na kızdığı için” CHP’den vazgeçen Şenay, “Ben solcu bir beşerim lakin Akşener’i beğeniyorum” kelamlarıyla bu kümenin ortak hissini söz ediyor. Burada bir noktanın altını çizeyim: CHP uzun bir müddettir Kılıçdaroğlu’nun adaylığına dönük bir strateji uyguluyor. Bu çizgi muhafazakâr kesite yönelik siyaseti öne çıkartıyor. Bu bir tercih natürel. Her tercihte olduğu üzere birileri dışarda kaldığını hissediyor. Zati Kemal Bey’le yıldızı barışmadan CHP’ye oy veren seküler bir seçmen kümesi bu süreçte UYGUN Parti’ye yöneliyor ve daha da yönelebilir. Bu seçmenin yüklü bir kısmı aday olursa, Erdoğan karşısında Kemal Bey’e oy verir. Lakin başkanlık seçimi için oy havuzu genişletilmeye çalışılırken parti oyunun daralma riski var.
Seçmen tercihlerinde Akşener’in özellikleri en değerli değişkeni oluşturuyor. Erkek seçmenler onun neredeyse bütün tavır ve davranışlarını onaylarken, bayanlar Akşener’de kendileri için bir rol model de görüyor. Örneğin Dilek, “Çok beğeniyorum, dik duruşunu” derken; Sultan, “Süper bir bayan. O denli bir bayan olmak isterdim… bir şey söylediği vakit yapacak kapasitede bir kadın” kelamlarıyla önderle ortasındaki bağı anlatıyor. Uygun Partililer Akşener’de ‘halkla iç içe olma, kelamını esirgememe, içtenlik, erkeklerin dünyasında bayan olarak ayakta durma, siyasi tecrübe, kararlılık, gösteri yapmama, yeterlilik ve dürüstlük’ üzere olumlu kıymet içeren özellikler görüyor ve bu nedenlerle GÜZEL Parti’ye yöneliyor. Bu beşerler Akşener’e toz kondurmazken yanındakilerin onu vakit zaman yalnız bıraktığını, ayak uyduramadığını düşünüyor. Bir kısmı HDP’ye açık takviye verirse fakat o vakit eleştireceklerini söylüyor. MHP kökenliler, seçimden sonra vakte yayarak CHP’den de ayrışması gerektiğini; böylece UYGUN Parti’nin en büyük parti olacağını belirtiyor.
‘İYİ PARTİ TAKIM PARTİSİ DEĞİL, ÖNDER PARTİSİ’
Bu söylediklerinizden güya UYGUN Parti’nin daha çok Akşener’in sergilediği siyasi performans ve kimliği üzerinden yürüdüğü ortaya çıkıyor…
Evet, seçmenlerin, partinin kurumsal yapısını, vilayet ve ilçe örgütlerini, İzmir milletvekillerini hem tanımaması hem de onlarla ilgilenmemesi ÂLÂ Parti’nin şu an için takım partisi değil önder partisi olduğunu gösteriyor. Görüşülenler ortasında vilayet liderini yahut yaşadığı ilçenin liderini tanıyan yok. Saha araştırmaları da bu tarafta sonuç veriyor. MHP kökenli erkek seçmenler, İzmir milletvekili Müsavat Dervişoğlu’nun ismini hatırlarken, kimileri Aytun Çıray’ı da anıyor. Bayanlar ise ne örgüt yöneticilerini ne ilçe binalarını ne milletvekillerini tanıyor. GÜZEL Parti’nin, bir partide olduğu var sayılan lider-örgüt-taban üçgenini oluşturamadığı, büyümenin önder ile çeşitli partilerden gelen seçmen ortasındaki ilişkiye-gönül bağına dayandığı anlaşılıyor. İddia edilebileceği üzere, bu durum partiyi kırılganlaştırıyor, siyaset alanını Erdoğan eleştirisi ve birkaç temayla sonlandırıyor, Akşener’in üzerine fazla yük bindiriyor. Şu ana kadar çoğunluğun hemfikir olduğu meseleler üzerinden telaffuz üreten Akşener, siyasetin ritmindeki artışa bağlı olarak farklı mevzulara girmek zorunda kalırsa, bugün tesis edilen istikrar bozulma riski taşıyor. Burada bir spekülasyon yapayım: Farklı araştırma şirketlerinin DÜZGÜN Parti oylarını farklı bulmasının altındaki nedenlerden biri bu ‘oturmamışlık’ görüntüsü olabilir.
‘MANSUR YAVAŞ, ‘GÜVENİLİR YÖNETİCİ’ PROFİLİ ÇİZDİ’
İntegral Araştırma’nın haziran ayı araştırması da enteresan ip uçları veriyor. İzmirlinin Mansur Yavaş tercihi hakkında ne dersiniz? Toplumsal demokratların “kalesi” olarak görülen bir kentte merkez sağ tercihlerinin önemli oranlarda olduğunu söyleyebilir miyiz?
Sorunuzun iki kısmı var. Evvel ‘neden Yavaş’ sorusuna sonra ‘kale’ metaforuna değineyim. Mansur Yavaş’ın lider aday adayları ortasında popülerliği yalnızca İzmir’e ilişkin bir sorun değil. Kürt vilayetleri hariç her bölgede en beğenilen muhalefet aday adayı. Cumhur İttifakı seçmeninin gelişmelerden rahatsız olan fakat kendini tekrar Erdoğan’a oy vermek zorunda hisseden bölümü için de gönül rahatlığıyla oy verilecek alternatif bir isim. Muhalefet kimliğine hapsedilemeyecek kadar kendilerine yakın algılıyor onlar da… Merkezde olmak biraz da herkese seslenebilmektir. Yavaş, kendini siyasal tartışmanın dışında tutarak bu özelliğini pekiştirdi. Ayrıyeten bu sayede “güvenilir yönetici” profili çizdi.
Şu an seçmenin en çok aradığı şeyler; itimat duymak, devletin yönetildiğini bilmek, birilerinin onun yeterliliği için çalıştığını hissedebilmek. Yavaş, emaneti en ehil biçimde yönetecek bir yediemin olarak kendini konumlandırdı. Kamuoyuna seslendiği zamanki konuşmalarında daima bu vurgu vardı. Ayrıyeten gerek MHP kökenli DÜZGÜN Partililer gerekse MHP’liler onu bir CHP’li olarak değil, ‘ülkücü’ olarak görüyor, Mansur Yavaş kazanırsa kendilerinin de kazanacağını düşünüyor. Bir evvelki seçimde MHP’ye oy veren seçmenin yarıdan fazlası Erdoğan karşısında Yavaş’a oy vereceğini belirtiyor. Bu oran AK Partililerde yüzde 27’ye yakın. HDP’lilerin starı İmamoğlu, yüzde 84 oranında. Sonra yüzde 72 ile sırada Kılıçdaroğlu var. Evvelki araştırmalarda Yavaş’a da çok itiraz gelmiyordu. Bu durumun değiştiğini görüyoruz; altı ay evvel HDP İzmir seçmeninden yüzde 72’ye yakın oy alan Yavaş, haziran araştırmasında yüzde 62’ye gerilemiş gözüküyor. Bu düşüşte Van ziyaretinin ve HDP cenahından gelen seslerin tesiri olduğunu düşünüyorum.
‘ZAMAN İÇİNDE DEĞİŞSE DE TARİHÎ OLARAK BİR MERKEZ SAĞ SEÇMEN VAR’
Sorunuzun ikinci kısmını yanıtlayacak olursak; İzmir’in ‘sosyal demokrasinin kalesi’ olduğu konusunda daima bir itiraz vardır. Bu cümleye karşı çıkanlar ekseriyetle ‘İzmir Cumhuriyet’in kalesidir’ ya da ‘İzmir merkez seçmenin kalesidir’ derler. Kısmen hakikat kısmen yanlış olan bu önerme tarihi eğilimlerden dayanak buluyor. Fazla abartılırsa özcülük riski taşıyor, yok sayılırsa tarihsellik ihmal ediliyor. Özgür Fırka’nın yükselişini filan bir kenara bırakalım, 1950’den beri İzmir’de merkeze yakın olan ikili bir oy örüntüsü gözüküyor. Evvel Demokrat Parti, sonra Adalet Partisi takribi yüzde 60 oy alırken, muarızı CHP ise yüzde 40 civarında kalmış. Köyden kente göç, gecekondulaşma, Ecevit’in ve solun yükselişi, proleterleşme ve sendikalaşma üzere dinamikler 70’li yıllarda tesirli oluyor. Bu devirde merkezden sola kayan CHP kentteki çoğunluğu oluşturuyor. Merkezin sağı ve solu olarak teşekkül eden bu ikili yapının içine sağın uç partileri girememişti. CHP’nin yüzde 53’e yaklaştığı, AP’nin yüzde 40 aldığı 1977 seçimlerinde; Milliyetçi Cephe’nin öbür iki ortağı olan Ulusal Selamet yüzde 3, İç ve Doğu Anadolu’dan göçle gelenlerin oluşturduğu cemaat bağlarına dayanan MHP fakat yüzde 1,7 oy almıştı. 12 Eylül sonrasının şartlarında merkez partilerin oranları seçimden seçime değişse bile temel istikrar tıpkı kaldı. Bu ortada, devletin resmi söylemi olan Türk-İslam sentezi ve liberalizmin sonuçları merkez sağ seçmeni biraz daha sağa kaydırdı. AK Parti, sağ seçmenin daha muhafazakâr kısmına seslenirken, MHP metropol seçmenine yönelik bir açılım yaptı. MHP bilindiği üzere iki eğilim üzerinde kurulan bir parti. Kendilerini baştan itibaren “Tanrı Dağı kadar Türk, Hira Dağı kadar Müslüman” sloganıyla tanımladılar. Lakin her periyotta bu iki dağdan birisi daha sivriydi. Türkeş’in tartışılmaz hegemonik liderliği bu çelişkiyi çatışmaya dönüştürmedi lakin fiili olarak muhafazakâr Türkçülük, kentli Türkçülüğe galebe çaldı. Bahçeli’nin partiyi ‘sokaktan çekmesi’, merkeze yaklaştırması seküler milliyetçi bir taban oluşumunun önünü açtı. 90’lardaki tanınan milliyetçi dalgayı da kullanan bu çizgi, İzmir üzere yerlerde MHP’yi marjinallikten kısmen kurtardı. Geriye kalan geniş seçmen ise, özgürlükleri ve Cumhuriyet pahalarını savunan parti olarak gördüğü CHP etrafında AK Parti’ye karşı ittifak oluşturdu. Çoğunluğu seküler olan MHP seçmeni de lokal seçimlerde kısmen CHP adaylarını destekleyerek ‘ittifak’a katıldı.
Bu söyleşinin ana konusu olan DÜZGÜN Parti açısından baktığımızda, Bahçeli’nin Erdoğan’a yanaşması, aslında ayrışma olmadan evvel MHP’deki seküler milliyetçi seçmeni partiden uzaklaştırmıştı. ÂLÂ Parti, hayal kırıklığına uğrayan bu kesimde doğal tabanını buldu. Daha sonra da AK Parti karşısında CHP çatısı altına girmiş ancak burayı tam da benimseyememiş merkez sağ seçmenin bir kısmını kendine çekti. Bir müddettir AK Parti’den kopan İslamcı olmayan seçmenin de ÂLÂ Parti’ye yöneldiğini görüyoruz.
Sorunuza dönecek olursak; Vakit içinde değişse de tarihî olarak bir merkez sağ seçmen var. Son yirmi yılda farklı yerlere dağılmıştı, artık bir çözülme yaşanıyor ve bu seçmen yeni yerlere bakıyor. ÂLÂ Parti de şimdilik bu adresler ortasında en güçlüsü. Büyük alt üst oluşlar olmazsa, sahneye yeni aktörler çıkmazsa kısaca her şey bu türlü giderse, İzmir’de bir merkez sağ ve bir merkez sol partinin rekabet ettiği, HDP’nin üçüncü güç olduğu bir siyasi görüntüyü orta vadede görebiliriz.
‘KILIÇDAROĞLU’NUN ADAYLIĞINA ÜÇ YAKLAŞIM KELAM KONUSU’
İYİ Parti seçmeni Kılıçdaroğlu’nun Cumhurbaşkanı adaylığına nasıl bakıyor?
Kasım ve Ekim aylarında İntegral’in yaptığı niceliksel çalışmalarda Kemal Kılıçdaroğlu’nun Millet İttifakı’nın lider adayı olabileceğini düşünenlerinin oranı yüzde 14 iken karşı olanların oranı yüzde 84’e ulaşıyor. Adaylığına karşı çıkışın temel münasebeti, Kılıçdaroğlu’nun yönetici-lider özelliklerinin yetersiz bulunması. Kılıçdaroğlu’nun son bir yıldaki adaylığa dönük bağlantı performansı, o denli görülüyor ki, uzun bir vakte yayılarak kökleşen seçmen izlenimlerini çok az değiştiriyor. ‘Neden aday olamayacağı’ sorusuna ÂLÂ Partililerin yüzde 30’u liderlik vasfı olmadığı için, yüzde 20’si başarısız olduğu için, yüzde 12’si kazanamayacağı için yanıtı veriyor. Geriye kalan sözler de Kılıçdaroğlu’nun yetersizliğinden dem vuruyor. Gerek niceliksel araştırmalarda gerek derinlemesine görüşmede hiçbir seçmen Kılıçdaroğlu’nun etnik-dini kimliği bir sorun olarak lisana getirmiyor.
Görüşme tutanakları UYGUN Parti seçmeninin bu husustaki tavrı hakkında bize daha detaylı bilgi veriyor. Kılıçdaroğlu adaylığına üç yaklaşım kelam konusu. Birinci kümeyi, gönül rahatlığıyla oy verecekler oluşturuyor. Farklı siyasi kökenlerden gelen bu kümenin ortak özelliği, bu soruya tereddütsüz “evet” yanıtı vermeleri.
İkinci kümeyi “mecburiyetten”, “Erdoğan gitsin” diye oy verecekler oluşturuyor. Bu kümenin psikolojisini daha rahat aktarmak için tutanaklarından birkaç not okuyayım. ANAP kökenli Gürkan, “İçime sinmeyerek veririm. Erdoğan’a karşı kazanamayacağını düşünüyorum” derken, eski MHP seçmeni Namık, “Kılıçdaroğlu’na Erdoğan’dan kurtulmak için oy veririm. Lakin şunu söyleyeyim, Erdoğan’ın karşısında Kılıçdaroğlu olursa, Tayyip kazanır kardeşim” diyerek emsal bir tasayı paylaşıyor.
Üçüncü kümede ise, Kılıçdaroğlu’nun adaylığına karşı olan ve aday olursa oy vermeyeceğini belirten farklı siyasi kökenlerden bireyler yer alıyor. Bu kesim Kılıçdaroğlu adaylığına reaksiyon olarak Erdoğan’a dönmüyor, lakin sandıktan uzaklaşıyor. Eski MHP seçmeni Özkan’ın “İkisine de vermem boş oy atarım” kelamı kümenin ortak hissini yansıtıyor. Bu kümedekilerin biri daha ‘teknik’, başkası ideolojik olmak üzere iki çeşit münasebetleri var. Kimi seçmenler Kılıçdaroğlu’nu bu iş için yetersiz, kapasitesiz buldukları için oy vermeyeceğini belirtiyor. İdeolojik istikametten karşı çıkanlar ise, CHP’yi Atatürk çizgisinden uzaklaştırdığını ve/veya HDP’ye yakınlaştırdığını söylüyor. Bu yaklaşım eski CHP’li Ali’nin, “Kesinlikle oy vermem. HDP ile iş birliği içindeler, eski Kuvayı Milliyeci CHP olmadığını düşünüyorum, Atatürk’ün unsur ve inkılaplarından uzak olduğunu düşünüyorum” cümlesinde en net tabirini buluyor.
‘İMAMOĞLU VE KILIÇDAROĞLU YÖNETİCİ OLARAK TAKDİR GÖRMÜYOR’
Peki, öbür aday adayları ile karşılaştırıldığında Kılıçdaroğlu’nun durumu için neler söyleyebiliriz?
Kasım ve Ekim araştırmalarında Erdoğan’ın karşısında üç muhalefet adayı sorulduğunda, DÜZGÜN Parti seçmeninin neredeyse tümü Mansur Yavaş’a oy vereceğini söylüyordu. İmamoğlu, AK Parti kökenli seçmende fire vererek YETERLİ Partililerden yüzde 85 civarında oy alıyordu. Kılıçdaroğlu’nun aday olması durumunda oy vereceklerin oranı yüzde 62’ye geriliyor, Erdoğan’a oy veririm diyenlerin oranı yüzde 10’a yükseliyordu. Kılıçdaroğlu aday olursa sandığa gitmeyeceğini yahut boş oy kullanacağını belirten seçmen oranı yüzde 25’i buluyordu. Sizin sorduğunuz Haziran 2022 araştırmasında ise kararsızlar dağıtılmadan ÂLÂ Partililerin yüzde 92’si Yavaş’a oy vereceğini belirtiyor. İmamoğlu’na oy verecekler yüzde 67’yi, Kılıçdaroğlu’na oy verecekler yüzde 65’i buluyor. Son altı ayda Yavaş’ın popülerliğini koruduğunu, İmamoğlu’nun dramatik bir düşüşle 16 puan gerilediğini, Kılıçdaroğlu’nun da 3 puan yükseldiğini görüyoruz. İki yıl evvel Yavaş’ın çok önünde olan İmamoğlu sempatisinin giderek aşındığını söyleyebilirim.
Görüşme bulgularına bakıldığında DÜZGÜN Partililerin seçimi kazanma, vazifeye layık olma ve ideolojik yakınlık ölçülerine nazaran karar verdikleri gözleniyor. Kazanmayı önemseyenler iki aday üzerinde duruyor: Yavaş’ın Cumhur İttifakı’ndan da oy alabileceğini ve İmamoğlu’nun kazanma gücünün, çaba azminin yüksek olduğunu belirtiyorlar. Kılıçdaroğlu’nda bu iki özelliğin de olmadığını söylüyorlar. Misyon muvaffakiyetini önemseyenler ortasında Yavaş’ın belediye başkanlığı performansı öne çıkıyor. Yönetici özellikleri açısından İmamoğlu ve Kılıçdaroğlu takdir görmüyor. Yavaş’la ilgili GÜZEL Partililerin fikirlerini eski CHP’li Ali’nin cümleleri özetliyor: “Ben Mansur Yavaş’ın daha güzel bir aday olacağını düşünüyorum. Duruş olarak muhafazakâr bölüme daha yakın daha önemli olduğu için, eski sağ tabanlı olduğu için orada önemli bir rol alabileceğini düşünüyorum. Duruşu, telaffuzları, siyaset içerisine kimliğini sokmadığı için, çatışmalara girmediği için, ana akım siyaset yapmadığı için. Artık toplumumuz o kadar bölündü ki birleştirilmeye gereksinimi var. Mansur Yavaş’ın bunu toparlayabileceğini düşünüyorum”.
İdeolojik ölçüt ise MHP kökenli seçmenler tarafından lisana getiriliyor. Kıymetli bir kısmı Yavaş’ı ‘devlet adamı ciddiyetinin’ yanı sıra ‘ülkücü’ kökenli olması nedeniyle de tercih ediyor ve adeta CHP’li değil de kendilerinden biri olarak kabul ediyor. Öte yandan GÜZEL Partililerin bir kısmında İmamoğlu ile Erdoğan ortasında benzerlik kuran bir bakış açısı göze çarpıyor. Örneğin, “çok düzgün bir devlet adamı olarak” gördüğü Yavaş’ın aday olmasını savunan eski CHP’li Dilek, “Ekrem İmamoğlu’nu beğenmiyorum, onu da ilerideki vakitlerde Recep Tayyip Erdoğan üzere görüyorum” diyor. Eski MHP’li Özkan da “Mansur Yavaş. Zira İmamoğlu’nun Erdoğan’dan farkı olduğunu düşünmüyorum. İkisini de tıpkı görüyorum. Diktatörler” diyerek birçok kişinin yaklaşımı paylaşıyor.
‘İZMİR’DE DÜZGÜN PARTİLİLERİN ÜÇTE İKİSİ PARTİSİNE SADIK’
İYİ Parti seçmeninin partisine sadakatinden bahsedebilir miyiz?
Yine derinlemesine görüşme bulgularından aktarayım. Seçmenlerin yarısı öteki bir partiye oy vermeyeceğini söylerken, yüzde 40’ı ikinci partisi olarak CHP’yi görüyor. Küçük bir küme çeşitli partilere dağılıyor. Bu küme; DÜZGÜN Parti’nin seçime giremediği şartlarda oy verecekler ve gelişmelere bağlı olarak oy tercihini değiştirebilecekler olarak ikiye ayrılıyor. Niceliksel çalışmaların bulguları da emsal sonuç veriyor. Kabaca, İzmir’de YETERLİ Partililerin üçte ikisinin partisine sadık olduğunu, geri kalanının şartlara bağlı olarak farklı bir partiye de yönelebileceğini var sayabiliriz. Bu geçiş CHP’ye olabileceği üzere, pekâlâ Memleket Partisi, Zafer Partisi üzere adreslere de olabilir. Üstte bahsettiğim ‘oturmamışlık hali’ bu üçte birlik kısmı anlatıyor.
İYİ Partililer Millet İttifakı için ne düşünüyor?
Tümü farklı münasebetlerle de olsa Millet İttifakı’nın sürmesinden yana. Daha çok MHP kökenlilerin oluşturduğu küme, AK Parti iktidarını değiştirmenin tek devası bir ortada davranmak olduğu için ittifaka olumlu bakıyor, kerhen destekliyor. Bu yaklaşımı en düzgün Özkan’ın “Keşke ittifak olmadan kendi başlarına bir şey yapsa ancak Erdoğan karşısında ittifak olmadan olmaz” kelamı yansıtıyor. Görüşme dökümlerinden bu kümenin Kılıçdaroğlu aracılığıyla HDP’nin ittifaka sızabileceği tasası taşıdığı anlaşıyor.
Çoğunluğunu eski CHP seçmenlerinin oluşturduğu, içlerinde merkez sağ kökenlilerin de yer aldığı ikinci küme, ittifaka daha şevkle yaklaşıyor ve zarurî katlanılacak bir kötülük olarak görmeyip ilkesel olarak daha olumlu bulduğu için ittifakı destekliyor. Atatürkçü, dindar ve eski CHP’li olan Mehpare “MHP ve AK Parti bizi insan yerine koymuyor. Bu türlü birbirlerini desteklemeliler. Onların görüşleri bizi temsil etmiyor. İttifak bizi temsil ediyor” kelamlarıyla, parti farkı olmaksızın iktidara karşı şahsen Millet İttifakı’nın kendisini onaylıyor. Bu küme ittifak siyasetinin seçim sonrasında da sürmesi gerektiğine inanıyor. CHP idaresine reaksiyon duydukları ve Akşener’i beğendikleri için DÜZGÜN Parti’ye yönelmiş bu insanların, CHP ile ÂLÂ Parti ortasında fazla bir fark görmediği, asıl olarak Millet İttifakı’nı destekledikleri de söylenebilir. YETERLİ Parti’deki geçişken kümeyi oluşturan bu anlayışın CHP’de de simetriğinin olduğunu belirtmeliyim. Yani CHP’ye oy verebilecek GÜZEL Partililer ve UYGUN Parti’ye oy verebilecek CHP’liler mevcut. Ayrıyeten, AK Parti’den ayrışan yeni partilere karşı UYGUN Parti seçmeninin bir kısmının rezervi olduğu da söylenmeli. SP ve DP için olumsuz laf etmeyen birtakım iştirakçiler, Deva ve Gelecek partilerini bu günkü meselelerin failleri ortasında görüyor.
‘SEÇMENİN DEĞERLİ BİR KISMI HDP’NİN DAYANAĞINDAN RAHATSIZ DEĞİL’
İYİ Parti’nin HDP’ye karşı tavrının, Millet İttifakı’nı seçim sürecinde zora soktuğu sık sık lisana getiriliyor. Takımlar bir yana, HDP konusunda seçmen ne düşünüyor?
Tahmin edebileceğiniz üzere GÜZEL Parti seçmeni HDP’ye uzak lakin AK Parti’ye olan arası çok daha fazla. Ekim çalışmasında ÂLÂ Partililerin yüzde 46’sı AK Parti’yi, yüzde 30’u HDP’yi, yüzde 13’ü MHP’yi asla oy verilmeyecek parti olarak tanımlıyor. Yani seçmenin çoğunluğunun öncelikli sorunu Cumhur İttifakı. HDP, yalnızca MHP’den gelmiş bir görece küçük bölümün öteki partisi. Aslında YETERLİ Parti’nin HDP tersi çıkışlarıyla seçmenin büyük bir kısmı ilgili değil. Bu uğraşlar MHP’den gelenlerin bir kısmının ruhunu okşuyor. HDP’yle ilgili mümkün gelişmelerde DÜZGÜN Parti’nin aslında geniş bir harekât alanı olduğunu ve seçmenin kimi yöneticilerden daha ‘ilerde’ olduğunu söyleyebiliriz.
İYİ Parti seçmeni HDP’nin Millet İttifakı’nın lider adayını desteklemesi konusunda farklı yaklaşımlara sahip. CHP ve merkez sağdan gelenlerin değerli bir kısmı pragmatik nedenlerle (seçimi kazanmak) HDP’nin takviyesinden rahatsız olmayacağını, bu dayanağın olması gerektiğini belirtiyor. Kimi eski MHP seçmenleri de bu görüşe şartlı olarak katılıyor. Münasebetiyle, HDP’nin takviyesini onaylayanlar ‘koşulsuz’ ve ‘koşullu’ olmak üzere ikiye ayrılıyor. Örneğin, evvelden ANAP ve MHP’ye oy veren Gürkan, “Seçimin kilit partisi onlar. Kimin kazanacağına onlar karar verecek” diyerek gerçekçi davranıyor. Atatürk milliyetçisi ve eski MHP seçmeni Mehmet Şen, HDP’nin Millet İtifakı’nı desteklemesinin kendisini rahatsız etmeyeceğini, “onlar da seksen milyonun içindeki seçmen, niçin etsin yani” diyerek belirtiyor. HDP dayanağını şartlı onaylayanlar ise, bu takviye karşılığında HDP’ye taviz (kabinede bakanlık vs.) verilmemesi gerektiğini söylüyor.
HDP’nin Millet İttifakı’nı desteklemesine karşı çıkanlar da aslında dayanaktan çok Millet İttifakı ile HDP ortasında iş birliği imgesi verilmesinden rahatsız olacağını söz ediyor. Yoksa, hiç kimse 2019 seçimlerinde olduğu üzere, resmiyete dökülmeden sağlanacak bir dayanağa karşı çıkmıyor.
* Söyleşinin ikinci kısmında Millet İttifakı’nın lider aday adayları, yönetebilme ve seçilebilme özellikleri tarafından pahalandırılacak.
Araştırmaların künyesi
Ekim 2021 Araştırması: Araştırma İzmir vilayetine bağlı 11 metropol (merkez) ilçede ikamet eden 18 yaş üstü 4096 şahısla, 2021 Ekim ayında yüz yüze anket prosedürü kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın inanç aralığı %95, kusur hissesi %1,53’4ür’. Örneklem ilçelerin nüfus yüküne nazaran oluşturulmuş; yaş, cinsiyet ve 29 Mart 2019 mahallî seçim sonuçları kota olarak kullanılmıştır.
Kasım 2021 Araştırması: Araştırma İzmir vilayetine bağlı 30 ilçede ikamet eden 18 yaş üstü 2414 şahısla, Ekim-Kasım aylarında CATI yolu kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın itimat aralığı %95, yanılgı hissesi %1,99’dur. Örneklem ilçelerin nüfus tartısına nazaran oluşturulmuş; yaş, cinsiyet ve 24 Haziran 2018 genel seçim sonuçları kota olarak kullanılmıştır.
Haziran 2022 Araştırması: Araştırma İzmir vilayetine bağlı 30 ilçede ikamet eden 18 yaş üstü 1164 bireyle, Ekim-Kasım aylarında CATI formülü kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın inanç aralığı %95, kusur hissesi %1,99’dur. Örneklem ilçelerin nüfus yüküne nazaran oluşturulmuş; yaş, cinsiyet kota olarak kullanılmıştır.
Niteliksel araştırma: Araştırma İzmir DÜZGÜN Parti seçmeninin farklı kümelerini temsil eden 24 bireyle, 2022 Ocak-Şubat aylarında yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşme tekniğiyle gerçekleştirilmiştir. Deşifre edilen görüşme bulguları, betimleyici tahlil formülüyle değerlendirilmiştir.